Badanie WES – najszersze badanie genetyczne

bóle brzucha, biegunki, wymioty, refluks – zaburzenia gastryczne,

częste infekcje i zaburzenia odporności,

skolioza, nadmierna mobilność stawów, dysplazja, krzywica, wrodzona łamliwość kości – problemy ortopedyczne,

podniebienie gotyckie

i inne.

Dlaczego DWIE konsultacje genetyczne są niezbędne przy wykonaniu badania WES? 

Konsultacja przed badaniem jest konieczna, aby lekarz genetyk ocenił i opisał objawy Pacjenta. Prawidłowy opis objawów ma duży wpływ na analizę, która zawsze jest indywidualna i ukierunkowana na znalezienie ich przyczyny. Na tej podstawie dobiera się obszary genów do bardzo szczegółowego ‘przeskanowania’.

Natomiast brak konsultacji genetycznej wyniku badania WES można porównać do zakupu mieszkania, do którego nie otrzymuje się klucza. Co z tego, że mamy nieruchomość, skoro nie możemy z niej korzystać? Tak samo jest z wynikiem badania, który może nie być zrozumiały dla rodziców, a jego nieprawidłowa interpretacja i nieprawidłowe zrozumienie może mieć fatalne konsekwencje dla stanu zdrowia pacjenta.

Dlatego DWIE KONSULTACJE GENETYCZNE powinniśmy traktować jako nieodłączną część każdego badania WES.

Zakres sprawdzanych zmian w genach może być różny w zależności od użytej technologii. To trochę tak jak z badaniami z krwi. Można wykonać podstawową morfologię, ale to nie da pełnego obrazu o stanie zdrowia pacjenta. Dodatkowo z krwi można zrobić wiele innych parametrów, np. poziom witamin czy mikroelementów, cholesterolu, metabolitów itd. Tak samo w genach można sprawdzić różne rzeczy. Podstawowe badanie WES sprawdza eksony – najlepiej poznane części genów, które wpływają na rozwój chorób wrodzonych. Istnieje jednak już technologia sprawdzająca introny – równie ważne części genów, jednak dużo trudniejsze do sprawdzenia. Najlepsze badanie WES (WES COMPLEX I WES PREMIUM) jest w stanie sprawdzić również je, co zwiększa szansę na poznanie przyczyny objawów nawet o 11% – a to bardzo dużo.

Dodatkowe parametry genów, które można sprawdzić w badaniu WES, to np. większe ubytki lub nadmiar materiału DNA (tzw. zmiany liczby kopii – CNV) czy DNA mitochondrialne, które jest bardzo ważne w przypadku chorób związanych z układem nerwowym (np. padaczką). Niektóre badania WES mogą również zaraportować informacje związane nie tylko ze zdrowiem, ale także tym, jak organizm reaguje na leki i jakie powinno być ich dawkowanie. Takie informacje również mogą kryć się w genach. Warto więc przed wyborem mieć wiedzę, jaki zakres będzie miało wybrane badanie.

Najnowocześniejsze badania WES (WES COMPLEX) poza sprawdzaniem genów, sprawdzają również poziom metabolitów odpowiedzialnych za niektóre choroby metaboliczne. Dzięki sprawdzeniu wybranych enzymów i biomarkerów możliwe jest potwierdzenie, czy dana choroba rozwija się w organizmie pacjenta oraz jaki jest jej stopień.

Kolejną ważną rzeczą przy wyborze badania WES są bazy danych. Od tego, czy są to bazy płatne czy jedynie bezpłatne, może zależeć wynik badania. Bazy danych to takie SŁOWNIKI dla osób wykonujących analizę WES. W momencie kiedy u pacjenta zostanie wykryta zmiana w danym genie, diagnosta sprawdza jej znaczenie – tak jak sprawdza się znaczenie słowa w słowniku. Ważne jest to, do jakiego ‘słownika’- bazy, diagnosta ma dostęp. Bazy bezpłatne nie mają wszystkich możliwych informacji – wszystkich ‘słów’. Są więc niepełne. Dopiero użycie płatnych baz danych (np. HGMD) gwarantuje dostęp do wszelkich informacji, które mogą zaważyć na wyniku pacjenta.

Tanie badania WES zazwyczaj wykonywane są w oparciu o BEZPŁATNE BAZY DANYCH. Użycie tylko ich ma realny wpływ na to, czy wynik będzie pełny. Na przykład w bazie bezpłatnej zmiana wykryta u dziecka może nie istnieć, więc nie zostanie zaraportowana na wyniku badania, natomiast w płatnej bazie ta zmiana będzie wyjaśniona i na tej podstawie już powinna zostać wskazana na wyniku.

Dla pacjenta to, że laboratorium korzysta z płatnych baz danych, oznacza, że zwiększa się szansa na postawienie rozpoznania i pomoc dziecku.

👉 Bardzo ważnym aspektem podczas wyboru badania WES są certyfikaty, które posiada laboratorium wykonujące analizy. Dlaczego certyfikaty są tak istotne? Ponieważ świadczą o tym, że laboratorium stosuje procedury i wyśrubowane standardy, które zapewniają wiarygodność wyników. Dla pacjenta oznacza to po prostu pewność diagnozy i to, że nic nie zostało przeoczone.

Jeśli badanie WES jest wykonywane w certyfikowanym laboratorium, to można mieć pewność, że instytucja zewnętrzna (np. Polskie Towarzystwo Genetyki Człowieka, Europejska Agencja Kontroli Jakości Badań Genetycznych) sprawdziła, że proces analizy jest stworzony i stosowany zgodnie z zaleceniami i standardami. Instytucje zewnętrzne wydają certyfikat tylko po spełnieniu wymaganych norm. Uzyskanie certyfikatu nie jest proste – wymaga wdrożenia wyśrubowanych procedur i utrzymywania ich, jednak laboratoria decydują się na ten wysiłek, ponieważ gwarantuje to jakość i wiarygodność wyników.

#1 Jaka jest średnia głębokość pokrycia?

#2 Czy zostaną zaraportowane zmiany rzadkie – typu VUS?

#3 Co jest zaraportowane na wyniku badania WES (informacje diagnostyczne vs niezwiązane z objawami)

#4 Informacje o 'predyspozycjach’ genetycznych – czy to realna wartość dla pacjenta czy chwyt marketingowy?

#5 Czy badanie zawiera tylko przegląd eksomu czy też spersonalizowane panele genów?

On-line, poprzez sklep: wybierz badanie 

W przypadku badań wymagających pobrania krwi oddzwonimy do Państwa w celu umówienia dogodnego terminu i miejsca pobrania.

 Telefonicznie: 576 997 525 Rejestracja telefoniczna czynna 7 dni w tygodniu

👉 Badanie WES COMPLEX jest badaniem WES o najszerszym możliwym zakresie dostępnym aktualnie na rynku badań medycznych.

Podczas badania sprawdzane są eksomy i wszystkie znany introny, a także inne rodzaje mutacji genetycznych takie jak:

• mtDNA (DNA mitochondrialne) 
• zmiany liczby kopii (CNV)

W zakresie genów związanych z objawami raportowane są zmiany patogeniczne, prawdopodobnie patogeniczne oraz rzadkie (VUS).

Dodatkowo w badaniu sprawdzane są wybrane enzymy i biomarkery. Na podstawie poziomu tych substancji możliwe jest stwierdzenie, czy dana choroba rozwija się w organizmie pacjenta (co pozwala na uniknięcie postawienia błędnej diagnozy) oraz w jakim stopniu dana choroba rozwinęła się w organizmie.

Badanie WES COMPLEX wykonywane jest z łatwej do pobrania i przechowywania próbki – suchej kropli krwi.

👉 Badanie WES TRIO PREMIUM to najwyższej jakości analiza obejmująca sekwencjonowanie całoeksomowe.

W ramach badania wykonywana jest analiza zmian w obszarze eksomów i ZNANYCH INTRONÓW:

• zmian punktowych w DNA jądrowym oraz mtDNA (DNA mitochondrialnym) 
• zmian liczby kopii (CNV) – z próbki krwi

W zakresie genów związanych z objawami raportowane są zmiany patogeniczne, prawdopodobnie patogeniczne oraz rzadkie (VUS). Możliwe jest również uzyskanie informacji profilaktycznych (zmiany niezwiązane z objawami – analiza 52 genów dziecka rekomendowanych przez ACMG). Oraz raportu wrażliwości na leki.

• Rodzice za dodatkową opłatą mogą otrzymać wyniki analizy 'profilaktycznej’ – w wynikach rodziców zostaną zaraportowane zmiany niezwiązane z objawami (analiza 59 genów rekomendowanych przez ACMG).
• Każda z badanych osób może również otrzymać za dodatkową opłatą raport wrażliwości na na ok. 550 leków, których działanie jest uzależnione od budowy genów.

👉 WES STANDARD POJEDYNCZE 

W ramach badania wykonywana jest analiza zmian pacjenta w zakresie eksomu:

• zmian punktowych w DNA jądrowym oraz mtDNA (DNA mitochondrialnym) – w ramach zmian eksomowych
• zmian liczby kopii (CNV)
• w zakresie genów związanych z objawami raportowane są zmiany patogeniczne, prawdopodobnie patogeniczne, oraz rzadkie (VUS). Możliwe jest również uzyskanie informacji profilaktycznych (zmiany niezwiązane z objawami – patogeniczne wg bazy ClinVar), w tym o polimorfizmach w genie MTHFR, czy ryzyku nowotworów

NOWOŚĆ! W ramach badania WES STANDARD jest przeprowadzana analiza w kierunku SMA!

👉 WES TRIO STANDARD 

W ramach badania wykonywana jest analiza porównawcza zmian w zakresie eksomu pacjenta (dziecka) oraz jego rodziców. Wydawany jest jeden wynik – dla dziecka.

Rodzice za dodatkową opłatą mogą również otrzymać wyniki analizy ’profilaktycznej’ – w wynikach rodziców zostaną zaraportowane zmiany niezwiązane z objawami (mutacje patogeniczne wg bazy ClinVar). W takiej sytuacji wydawane są 3 wyniki, każdy z nich jest konsultowany z lekarzem genetykiem.

W DOMU:

• Próbkę do badania (krew żylną, suchą kroplę krwi lub wymaz z policzka) może pobrać pielęgniarka mobilna w domu pacjenta.
• Pielęgniarki, które współpracują z nami przestrzegają wszelkich zasad higieny, a zestaw do pobrania próbki jest sterylny i bezpieczny dla pacjenta!
• W przypadku WYMAZU Z POLICZKA oraz SUCHEJ KROPLI KRWI próbką można pobrać samodzielnie, bez pomocy personelu medycznego.

W PLACÓWCE MEDYCZNEJ W CAŁEJ POLSCE

• Współpracujemy z ponad 300 placówkami medycznymi na terenie całek Polski, umówimy Cię na pobranie próbki do badania najbliżej Twojego miejsca zamieszkania.

W Laboratorium testDNA dostępne są następujące badania WES:

• Badanie WES COMPLEX
• Badanie WES PREMIUM
• Badanie WES STANDARD
• Badanie WES PREKONCEPCJA
• Badanie WES PROFILAKTYKA

Dotyczy to zarówno próbki krwi, wymazu z policzka i suchej kropli krwi.

Pobranie krwi jest bezpieczne. Natomiast w niektórych przypadkach w miejscu pobrania krwi (wkłucia) może powstać krwiak, bardzo rzadko może dojść do uszkodzenia nerwów.

Możliwe, że w trakcie pobrania krwi konieczne będzie przytrzymanie dziecka. U dzieci, u których niemożliwe będzie pobranie krwi z żyły odłokciowej, możliwe jest wkłucie się w nietypowe miejsca (u dzieci jest to częsta główka).  Może się również zdarzyć, że zajdzie potrzeba kilkukrotnego wkłucia.  Jest to standardowa procedura w przypadku pobrań krwi u dzieci i nie należy się tym niepokoić.

Nasze pobrania organizujemy jedynie z personelem medycznym, który ma doświadczenie w pobieraniu krwi u dzieci i noworodków.  Osoba pobierająca krew zawsze stara się to zrobić w sposób jak najbardziej komfortowy i  przyjazny dla małego pacjenta.  Ilość krwi do badania nie jest duża, dlatego najczęściej pobranie przebiega bardzo sprawnie i bezproblemowo.

Terminy oczekiwania na konsultacje z naszymi lekarzami genetykami to od kilku dni do dwóch tygodni (dotyczy to zarówno konsultacji przed badaniem jak i konsultacji wyniku badania).

Termin konsultacji można wybrać samodzielnie korzystając z dostępu do Panelu Klienta.

Istnieje również możliwość płatności odroczonej do 54 dni – PayPo.

Dodatkowo podjęliśmy współpracę z poniższymi Fundacjami. Ich Podopieczni mogą liczyć na zniżki!

„Obywatelska Fundacja Pomocy Dzieciom” https://pomocdzieciom.eu/
POLSKA FUNDACJA POMOCY DZIECIOM NIEDOSŁYSZĄCYM – ECHO http://archiwum.fundacja-echo.pl/
Fundacja “Serca dla Maluszka” https://sercadlamaluszka.pl/
Fundacja „Radość z Uśmiechu” https://radosczusmiechu.pl/

Czas oczekiwania na wynik badania WES PREMIUM to 7 tygodni.

Czas oczekiwania na wynik badania WES COMPLEX to 7-10 tygodni.

1. Badanie WES COMPLEX wykonuje się z suchej kropli krwi. Wystarczy, że zamówią Państwo zestaw do pobrania próbek do domu (przesyłamy zestawy również za granicę bez dodatkowych opłat). Natomiast po pobraniu materiału prosimy o jego odesłanie we własnym zakresie do naszego laboratorium.
2. Badanie WES PREMIUM można wykonać z suchej kropli krwi. Wystarczy, że zamówią Państwo zestaw do pobrania próbek do domu (przesyłamy zestawy również za granicę bez dodatkowych opłat). Natomiast po pobraniu materiału prosimy o jego odesłanie we własnym zakresie do naszego laboratorium.
3. W przypadku  pobrania krwi, należy samodzielnie zorganizować takie pobranie w miejscu zamieszkania. Możemy wysłać zestaw do pobrania krwi oraz niezbędną dokumentację na wskazany zagraniczny adres bez dodatkowych opłat. Krew powinna zostać odesłana do Laboratorium w dniu pobrania na koszt pacjenta, dla bezpieczeństwa pobranie powinno się odbyć w poniedziałek lub wtorek.

SUCHA KROPLA KRWI – tak, ponieważ sucha kropla krwi jest idealnym nośnikiem DNA. Próbka może być przechowywana nawet przez kilkanaście dni w temperaturze pokojowej. Jeśli jednak podczas analiz okazałoby się, że materiał DNA nie jest wystarczający aby na jego podstawie wydać wynik,  oferujemy Państwu ponowne darmowe pobranie próbki.
Takie sytuacje zdarzają się jednak niezwykle rzadko i są raczej związane z nieprawidłowym pobraniem, aniżeli uszkodzeniem próbki podczas transportu.

WYMAZ Z POLICZKA – tak, ponieważ wymaz z policzka jest bardzo dobrym nośnikiem DNA. Podczas nawet dalekiej podróży (transportem lotniczym) próbka nie traci na jakości. Jeśli jednak podczas analiz okazałoby się, że materiał DNA nie jest wystarczający aby na jego podstawie wydać wynik,  oferujemy Państwu ponowne darmowe pobranie próbki.
Takie sytuacje zdarzają się jednak niezwykle rzadko i są raczej związane z nieprawidłowym pobraniem, aniżeli uszkodzeniem próbki podczas transportu.

PRÓBKA KRWI – tak, jeżeli zostanie dostarczona do Laboratorium w przeciągu 72 godzin. Do momentu wysyłki próbki powinna być ona przechowywana w lodówce.

Tak – przed badaniem odbędzie się konsultacja kwalifikująca Pacjenta do badania. Lekarz genetyk nie tylko doradzi czy badanie WES jest odpowiednim rozwiązaniem w danym przypadku, ale również pomoże w wypełnieniu dokumentacji medycznej do badania.

Brak rzetelnej informacji o stanie zdrowia może mieć wpływ na analizę kliniczną i finalny wynik badania. Analiza materiału genetycznego jest indywidualna – ukierunkowana na objawy występujące u Pacjenta i poszukiwanie ich genetycznych możliwych przyczyn, w tym rzadkich zmian w genach (VUS).

Aktualizacja wyniku może być istotna jeżeli u pacjenta pojawiły się nowe objawy kliniczne. Warto również aktualizować badanie WES co kilka lat ze względu na ciągły rozwój medycyny i aktualizację baz danych, do których 'dokładane’ są kolejne istotne dla zdrowia mutacje.

Surowe dane są możliwe do uzyskania na szczególną prośbę pacjenta. W badaniach WES COMPLEX oraz WES PREMIUM są one darmowe. W przypadku badania WES STANDARD dostępne są za dodatkową opłatą.

Surowe dane są przydatne jedynie w momencie kiedy ma się dostęp do analizy bioinformatycznej i stosownego oprogramowania. Lekarz genetyk, a tym bardziej pacjent nie jest w stanie zinterpretować surowych danych samodzielnie.

Jeżeli wykonywana jest od razu analiza TRIO – tak. Materiał DNA rodziców jest porównywany z materiałem dziecka (pacjenta) co daje największe szanse na wykrycie niebezpiecznych mutacji w jednej analizie.

Jeżeli pacjent wykonuje badanie WES pojedyncze, w pierwszym etapie badania WES analizowany jest materiał genetyczny pacjenta. Dopiero na podstawie wyniku badania pacjenta, lekarz genetyk podejmuje decyzję czy rodzina pacjent powinna być również zbadana. Najczęściej taka potrzeba zachodzi w poniższych przypadkach:

• u dziecka wykryto mutację rzadką, o niepotwierdzonej patogeniczności (tzw. VUS). W tej sytuacji rodzice są sprawdzani pod kątem tylko mutacji wykrytej u dziecka. Wynik rodziców ma pomóc w ocenie wpływu mutacji na stan zdrowia pacjenta. Jeżeli rodzice mają tą samą mutację i są zdrowi, można wnioskować, że mutacja ta nie wpływa na stan zdrowia pacjenta. Ocena wyników zawsze należy do lekarza genetyka.
• u dziecka podejrzewa się zmianę, która nie jest dziedziczona (tzw. zmiana de novo). W tej sytuacji jeżeli rodzice nie posiadają danej mutacji, podejrzenie takie jest potwierdzone.
• rodzice chcą wiedzieć jakie jest ryzyko odziedziczenia danej mutacji przez kolejne planowane dzieci i rodzeństwo.

’Bada się wszystkie 23 tys. genów’

To stwierdzenie wymaga sprostowania – aby zrozumieć co jest podstawą analizy KAŻDEGO dostępnego na rynku badania WES i mieć prawidłowe wyobrażenie o tym jak naprawdę przebiega proces badania oraz co jest jej rezultatem – czyli co widnieje na wyniku.

O co więc chodzi z badaniem 'WSZYSTKICH GENÓW’?

Takie stwierdzenie można odnieść do pierwszego etapu analizy – czyli sekwencjonowania. W tym etapie faktycznie wszystkie geny, a właściwie ich części – sekwencje kodujące – są 'rozczytywane’, co oznacza że można poznać ich budowę.

KAŻDE BADANIE WES ZAWIERA TEN PROCES ANALIZY! NIE MOŻNA WIĘC POWIEDZIEĆ, ŻE JEDNO BADANIE WES BADA WSZYTSKIE GENY, A DRUGIE NIE!

Co się dzieje później? Efektem sekwencjonowania są dane bioinformatyczne, które zawierają ogrom informacji (średnio po kilkanaście GIGA dla jednej osoby). Teraz następuje najważniejsza kwestia – czyli odsiew wykrytych mutacji, które mogą być ważne dla Pacjenta i mogą zaważyć na jego diagnozie od tych które nie są istotne.

W tym celu wykonuje się tzw. 'przegląd eksomu’ – jest to pierwszy etap 'odsiewu’. Już na tym etapie można wychwycić mutację, która odpowiada za objawy pacjenta, nie zawsze jednak jest to możliwe.

DLATEGO NAJLEPSZE LABORATORIA NIE POPRZESTAJĄ NA TYM ETAPIE I WYKONUJĄ DODATKOWO TZW. PANELE GENÓW W RAMACH BADANIA WES.

PANELE to zestawy genów, o których wiemy że mogą być powiązane z chorobą występującą u pacjenta (nawet jeśli objawy nie są jednoznacznie ze sobą powiązane). Mogą one zawierać od setek do tysięcy genów.

Wykonując dodatkowo PANELE genów w ramach badania WES bierze się te geny już nie 'pod lupę’, a pod 'mikroskop’ zyskuje się pewność, że żadna, nawet rzadka zmiana nie została przeoczona w trakcie pierwszego etapu 'odsiewu’.

Na wyniku powinny się znaleźć wyselekcjonowanie mutacje – te najważniejsze dla Pacjenta, jeśli oczywiście zostały wykryte.

Podchodząc do badania WES trzeba ZAWSZE pamiętać, że przyczyna choroby niekoniecznie musi być genetyczna, albo może być niemożliwa do wykrycia przy obecnym stanie wiedzy medycznej.

Taka konsultacja może zostać przeprowadzona z rodzicem lub lekarzem prowadzącym (np. pediatrą, neurologiem).

Wynik będzie zinterpretowany przez lekarza genetyka, dzięki czemu pacjent nie będzie miał wątpliwości co do jego znaczenia. Zostanie także poinformowany jak powinno przebiegać dalsze postępowanie.

Dlaczego ‘pusty’ wynik badania to też wartościowy wynik?

Ponieważ oznacza odsianie setek możliwych przyczyn objawów chorego pacjenta.

Dzięki temu można bardzo precyzyjnie pokierować dalszą diagnostyką – to ogromny krok naprzód.

Jeżeli lekarz zobaczy, że został wykonany WES, może automatycznie zrezygnować z podejrzenia wielu chorób wrodzonych. Unikamy zlecania zbędnych badań (również genetycznych – np. pojedynczych genów ‘w ciemno’), czy wizyt u specjalistów. Warto mieć świadomość, że badania pojedynczych genów są również kosztowne (zbadanie jednego genu tą samą metodą, którą wykonywane jest badanie WES to koszt ok. 1000-2000zł), a czas oczekiwania na wynik to kilka tygodni.

Zamiast tego można się skupić na tym co jeszcze możliwe do zrobienia. ‘Czysty’ wynik badania WES może więc oznaczać nie tylko oszczędność finansów i czasu, ale również ograniczenie cierpienia i stresu dziecka związanych ze zbędną diagnostyką.

Zyskujemy też poczucie, że robimy wszystko co się da, aby dotrzeć do przyczyny choroby dziecka.

Są to analizy dostępne w ramach NFZ – lekarze więc rozpoczynając diagnostykę, często w pierwszej kolejności sięgną po te narzędzia.
Co jeżeli badania te nic nie wykazały? Czy oznacza to, że dziecko jest ‘czyste genetycznie’ i przyczyna problemów nie jest związana z genami?
Niestety nie!
KARIOTYP sprawdza budowę dużych elementów DNA – chromosomów. MIKROMACIERZ sprawdza ubytki lub nadwyżki w łańcuchu DNA, natomiast badanie FRAX weryfikuje czy dziecko cierpi na zespół łamliwego chromosomu X.

Wykluczenie tych nieprawidłowości niestety nie oznacza, że przyczyna choroby nie leży w genach! To tylko część diagnostyki, którą można wykonać! Ogromna ilość chorób nie może być wykryta w przy pomocy tych badań.
Dlatego należy drążyć dalej – kolejnym krokiem może być zlecenie badania WES, które jest w stanie zweryfikować tysiące chorób wrodzonych, niemożliwych do sprawdzenia w badaniu KARIOTYPU, MIKROMACIERZY czy FRAX!

Nie, wymienione badania sprawdzają choroby genetyczne na poziomie chromosomów (związane z zaburzeniami liczby lub / i struktury chromosomów), natomiast test WES sprawdza choroby związane z mutacjami punktowymi i zmianami liczby kopii konkretnych genów. Prawidłowy wynik badania NIFTY/SANCO/PAPPA/PANORAMA nie oznacza, że dziecko nie jest obciążone ryzykiem choroby wrodzonej (badania te wykluczają tylko pewien zakres chorób).

Wskazane jest wykonanie obu badań: testu NIFTY w ciąży i testu WES tuż po urodzeniu dziecka. Taki pakiet daje bardzo wcześnie szeroką wiedzę o genetycznym zdrowiu dziecka.

Nie. Wiele chorób genetycznych powstaje 'spontanicznie’ – podczas podziałów komórek zarodka po zapłodnieniu. Na ich powstanie nie można mieć wpływu – jest to sytuacja zupełnie losowa.

Aby zachorować na większość chorób dziedzicznych dziecko musi odziedziczyć 'komplet’ wadliwych genów – od mamy i taty. W przypadku niektórych chorób wystarczy wadliwa kopia genu tylko jednego rodzica. Rodzice jednak nie muszą wiedzieć, że są 'nosicielami’ – mogą być zupełnie zdrowi. Jest to więc również kwestia losowa – nie wolno obwiniać się za chorobę dziecka, na którą nie miało się żadnego wpływu.

W przypadku wykrycia mutacji u dziecka, która może być odpowiedzialna za jego objawy często zleca się badanie rodziców pod kątem tej mutacji.  W przypadku badania WES TRIO (włączający do badania rodziców) taka informacja będzie od razu widoczna. Jest ona bardzo istotna z kilku względów. Po pierwsze pomaga ustalić jaki wpływ dana mutacja ma na zdrowie dziecka. Ale również jest ważna jeżeli rodzice planują potomstwo – można świadomie podejść do tej decyzji. Jeżeli w rodzinie jest drugie dziecko to wiedza o dziedziczeniu choroby może pomóc w określeniu ryzyka czy ono również zachoruje. Poznanie takiej informacji to bardzo odpowiedzialne podejście do zdrowia całej rodziny i nie warto się tego obawiać.

NIE MOŻNA SIĘ JEDNAK OBWINIAĆ!

Ważne jest, że w przypadku chorób dziedzicznych żadne z rodziców nie ma wpływu na przekazanie dziecku choroby – jest to sytuacja czysto LOSOWA. Nie można za nią obwiniać ani siebie ani partnera/partnerkę.

Warto jednak jeszcze przed wykonaniem badania porozmawiać na ten temat – co jeżeli jedno z nas lub oboje okażemy się nosicielami wadliwego genu? Jak do tego podejdziemy? Jak zareagujemy? Warto szczerze o tym porozmawiać – również o tym jakie emocje może wywołać taka sytuacja. Pozwolić sobie na ich spokojne przeżycie, w taki sposób, aby nie zaszkodziło to związkowi. Od początku należy mieć świadomość, że NIKT NIE MA NA TO WPŁYWU.

Jeżeli obawiacie się reakcji rodziny/otoczenia można ustalić już przed badaniem, że taka informacja pozostanie między Wami – rodzicami. Nie macie obowiązku dzielić się nią ze światem. Jeżeli jednak postanowicie poinformować o tym rodzinę i boicie się niezrozumienia, ustalcie w jaki sposób ta informacja zostanie przekazana, przygotujcie się na reakcję i odparcie nieprzyjemnych komentarzy.

Nie można więc wykluczyć genetycznego podłoża objawów tylko na podstawie faktu, że do tej pory ta choroba nie objawiała się w rodzinie. Nie wyklucza to też ryzyka, ze wadliwe geny zostaną przekazane kolejnemu pokoleniu.

Badanie WES daje ogromną wiedzę na temat chorób czy też nosicielstwa danej choroby. Test WES jest to badanie bardzo czułe a zarazem bardzo rozległe stąd identyfikuje zmiany, które być może przez całe życie danego człowieka mogłyby nie zostać wykryte.  Zdarzają się sytuacje, w których u pacjenta bez żadnych objawów identyfikowane są zmiany, które potencjalnie mogłyby  odpowiadać za konkretną chorobę a z różnych przyczyn objawy nie rozwijają się. Stąd specjaliści opisujący wyniki testów WES bardzo ostrożnie podchodzą do interpretacji klinicznej mutacji, biorąc pod uwagę przede wszystkim objawy jakie występują u pacjenta.  Ponadto należy również podkreślić fakt, że badania WES mogą wykryć dodatkowo inne zmiany, które nie wynikały z celu badania a mogą mieć znaczenie dla pacjenta. Stąd pacjenci zlecający badania WES powinni zdeklarować czy wyrażają zgodę na raportowanie wszystkich zmian jakie zostaną zidentyfikowane w badaniu WES. Badanie WES nie wykryje również tzw. mutacji dynamicznych. Niekiedy wynik badania WES należy potwierdzić inną metodą (np. Sangera lub MLPA). Ewentualne wskazanie do wykonania dodatkowych badań zawsze daje lekarz genetyk interpretujący wynik.

Istnieją spore różnice pomiędzy wynikami badania WES lub innych badań NGS (np. panelowych) wykonywanych w różnych laboratoriach. Mogą one dotyczyć klasyfikacji do raportowania mutacji rzadkich o nieokreślonej patogeniczności, mutacji łagodnych i potencjalnie łagodnych. Tego typu zmiany z dużym prawdopodobieństwem nie stanowią ryzyka rozwoju objawów choroby, w związku z tym mogą nie zostać zaraportowane. Decyzję taką podejmuje diagnosta laboratoryjny (który bierze odpowiedzialność za finalny wynik) na etapie analizy klinicznej eksomu Pacjenta. W klasyfikacji do raportowania uznaje się kilka czynników: częstość występowania zmiany w populacji zdrowej/chorej, określenie zmiany w wybranych bazach danych jako łagodna/potencjalnie łagodna, informacje z literatury specjalistycznej, objawy kliniczne Pacjenta. Dostęp do tego typu informacji przez poszczególne laboratoria może się różnić! Na ten moment nie istnieje standard dotyczący raportowania tego typu zmian.

Wybierają badanie WES zwróć więc uwagę przede wszystkim na to:

• czy badanie jest poprzedzone konsultacją genetyczną – co ma wpływ na WYBÓR GENÓW DO ANALIZY
• z jakich baz danych korzysta laboratorium – najlepsze badania WES wykorzystują PŁATNE bazy danych
• jaka jest wysokość pokrycia genów – powinna być ona minimum x100
• czy laboratorium jest certyfikowane – np. przez Europejską Agencję Kontroli Badań Genetycznych, co jest gwarancją spełnienia wyśrubowanych norm jakościowych
• jaki jest ZAKRES analizy – co ma wpływ na to ile chorób i zaburzeń zostanie sprawdzonych. Najszerszym badaniem WES w Europie jest WES COMPLEX, sprawdza ono EKSONY + INTRONY + mtDNA + zmiany CNV+ badanie metaboliczne, sprawdzające wybrane enzymy i biomarkery

Na wyniku badania WES zaraportowane mutacje zawsze zostaną opatrzone opisem/informacją do jakiego wariantu patogeniczności zostały zakwalifikowane. Jak można zakwalifikować wykryte u pacjenta warianty?

Wariant patogenny: wykryty wariant może zostać uznany za bezpośrednią przyczynę choroby. Należy jednak pamiętać, że istnieje wiele zaburzeń, które są spowodowane mutacjami w kilku genach, jeden patogeniczny wariant może więc mieć tzw. 'niepełną penetrację’.

Wariant prawdopodobnie/potencjalnie patogenny: wykryta zmiana z dużym prawdopodobieństwem może zostać uznana za przyczynę choroby. Natomiast nie można mieć takiej pewności (dane naukowe na to nie pozwalają).

Wariant o nieokreślnej/nieznanej patogeniczności: wykryta zmiana może być powiązana z objawami pacjenta, ale nie można jednoznacznie określić jej znaczenia. Tego typu wariantów nie powinno się raportować na wyniku jeśli nie są one związane z objawami pacjenta (czyli na wyniku badań wykonywanych na przykład w celach profilaktycznych).

Wariant prawdopodobnie łagodny/łagodny: prawdopodobnie wykryta mutacja nie ma żadnego związku z występowaniem objawów choroby u pacjenta (tego typu zmiany nie zostaną zaraportowane na wyniku badania WES).

Jak kwalifikuje się wykryte u pacjenta warianty do poszczególnych grup? Służą do tego wytyczne American College of Medical Genetics and Genomics i American Association for Molecular Pathology (S. Richards, Genet Med. 2015 May;17(5):405-24). 

Wytyczne te biorą pod uwagę na przykład:

• występowanie danej mutacji w bazach danych
• potwierdzone przypadki kliniczne pacjentów na świecie
• częstość występowania danej mutacji w populacji. Przyjmuje się, że jeżeli dany wariant występuje >5% w danej populacji to jest określany jako łagodny

Żeby zrozumieć, co sprawdza badanie WES, warto dowiedzieć się, jak zbudowane są nasze geny i do czego służą.

Każdy organizm jest zbudowany z białek, które z kolei są zbudowane z aminokwasów. Białka odpowiadają za funkcjonowanie całego ciała. To jaki układ mają mieć aminokwasy, a co za tym idzie – jaką budowę mają mieć białka jest zapisane w DNA (kodzie genetycznym). Mutacje w genach (DNA) mogą sprawić, że białka nie będą poprawnie zbudowane – a co za tym idzie – jakiś element organizmu nie będzie działał poprawnie. Skutkiem może być choroba wrodzona.

Każdy z 23 000 genów człowieka składa się z dwóch części: intronów i eksonów. Eksony (tzw. sekwencje kodujące) to bardzo małe, ale niezwykle ważne części genów, które decydują o budowie białek. Są bardzo dobrze poznane – wiemy, za co odpowiadają i jakie wady w ich budowie (czyli mutacje) mogą powodować niepokojące objawy u pacjenta. Umiemy je przeanalizować, nazwać i opisać. Szacuje się, że zmiany w eksonach odpowiadają za ok. 89% znanych nam przypadków zachorowań na choroby wrodzone, dlatego w pierwszej kolejności poszukuje się zawsze nieprawidłowości w tych częściach genów i wykonuje badania, które są w stanie je wykryć.

Introny są dużo większe od eksonów, równocześnie są słabo poznane. Duża część naszego DNA ukrytego w intronach wciąż stanowi niewiadomą. Z każdym rokiem jednak wiedza o funkcji intronów poszerza się. Naukowcy potrafią już określić sposób działania niektórych intronów i ustalić, że mogą prowadzić one do rozwoju choroby wrodzonej u pacjenta. Wykrycie takiej zmiany może zaważyć na diagnozie.

Znane nauce nieprawidłowości w intronach odpowiadają za rozwój ok. 11% przypadków chorób wrodzonych.

👉 Czym różni się test WES od tradycyjnych badań genetycznych? Różnica między tymi badaniami dotyczy przede wszystkim ilości jednocześnie badanych genów. Tradycyjne badania genetyczne zwykle umożliwiały analizę jednocześnie tylko kilku genów, w wybranych miejscach – innymi słowy wykrywane były tylko określone (najczęstsze) mutacje w genach. Natomiast badanie WES umożliwia w jednym badaniu zsekwencjonowanie wszystkich genów (23 000) w pełnym zakresie. Oznacza to, że każdy gen, który może powodować objawy u pacjenta jest w całości szczegółowo przeanalizowany.

Badanie WES wykrywa zarówno zmiany, które do tej pory zostały uznane jako patogeniczne, czyli takie które ewidentnie związane są z rozwojem określonej choroby oraz zmiany rzadkie, które mogą wystąpić u danego pacjenta po raz pierwszy na świecie, ale mieć istotny wpływ na jego stan zdrowia.

👉 Badanie WES przez to, że identyfikuje patogeniczne zmiany w genach jest w stanie wykryć chorobę zanim pojawią się jej objawy. Z punktu widzenia profilaktyki takie rozwiązanie jest bardzo korzystne dla pacjenta, dając lekarzowi możliwość wprowadzenia leczenia na bardzo wczesnym etapie rozwoju choroby, dzięki czemu w wielu już przypadkach umożliwia pacjentowi normalny rozwój mimo niekorzystnego zapisu w genach.

Choroby wrodzone kojarzą się z nieprawidłowymi rysami twarzy, czy budową ciała oraz ciężką niepełnosprawnością. W większości przypadków ich objawy są jednak inne i mało specyficzne – mogą nimi być łagodne zaburzenia rozwoju intelektualnego (w tym objawy autyzmu), padaczka, zaburzenia odporności, zmiany skórne, gastryczne i inne – dotyczące każdego układu w ciele.

Prawidłowe rozpoznanie choroby wrodzonej utrudnia fakt, że u każdego pacjenta objawy mogą się różnić natężeniem i rodzajem, mogą się też pojawiać w różnym wieku.

Chorzy wpadają w wieloletnią „odyseję diagnostyczną” oznaczającą zbędne pobyty w szpitalach, badania i co najgorsze – nietrafione leczenie. Wielu z nich nigdy się nie dowie, na co tak naprawdę cierpi, a objawy będą się pogłębiać, prowadząc do ciężkich zaburzeń.

Tymczasem dla wielu chorób wrodzonych istnieje leczenie, które jest w stanie realnie poprawić stan zdrowia i zapobiec ciężkim powikłaniom. Żeby wprowadzić takie leczenie, potrzebna jest pewna diagnoza i poznanie przyczyny problemów.

Co jest przyczyną choroby wrodzonej?

Za nasze zdrowie w dużej mierze odpowiadają malutkie części organizmu – tak małe, że mieszczą się w naszych komórkach – geny. Abyśmy byli zdrowi, budowa genów musi być prawidłowa. Jeśli tak nie jest, dane geny przestają działać lub ich działanie jest nieprawidłowe, a to prowadzi do rozwoju objawów choroby wrodzonej. Wiemy, gdzie znajduje się DNA człowieka, ile genów zawiera i z jakich części się składa. Niektóre z nich są już bardzo dobrze poznane, ale wiele z nich wciąż stanowi dla nauki dużą niewiadomą.

Technologia użyta w badaniu WES to NGS, czyli sekwencjonowanie najnowszej generacji. Dzięki temu w jednej analizie można 'sczytać’ cały egzom pacjenta (ok. 23 000 znanych nauce sekwencji kodujących genów). Eksom (egzom) to sekwencje kodujące ludzkiego genomu. To właśnie sekwencje kodujące decydują o budowie białek – a białka w dużej mierze decydują o tym jaki jest nasz stan zdrowia. Najlepsze badania WES na rynku (WES COMPLEX oraz WES PREMIUM) pozwalają na zaraportowanie nie tylko zmian w eksonach, ale również zmian w dodatkowych częściach genów – intronach. Zbadanie obszarów intronowych to zwiększenie szansy na poznanie diagnozy nawet o 11% (tyle przypadków chorób genetycznych jest związanych z intronami) – a to bardzo dużo! Do analizy dobierane są indywidualnie geny związane z objawami pacjenta. Każdy z nich jest analizowany bardzo dokładnie, dzięki czemu można poznać nawet bardzo rzadkie zmiany w genach, które mogą stanowić ryzyko rozwoju zaburzeń wrodzonych.

Czym jest technologia NGS? To skrót od sekwencjonowaniem nowej generacji –  techniki biologii molekularnej.

W przypadku badania WES analiza jest najobszerniejsza, dotyczy bowiem całego egzomu – sekwencji kodujących ok. 23 000 genów! Metodą NGS można jednak analizować również pojedyncze geny, a także tzw, panele genów – dowolnie dobraną ich ilość pod kątem konkretnego zaburzenia. Im mniej genów jednak jest analizowanych, tym mniej opłacalna jest analiza i wyższa cena badania (w przeliczeniu na jeden gen). Wykonanie badania metodą NGS składa się z 3 etapów:

👉 Etap I to tzw. sekwencjonowanie. Jego rezultatem jest jest poznanie układu kolejności wszystkich nukleotydów w materiale DNA pacjenta. To właśnie kolejność nukleotydów ma znaczenie dla produkcji białek. Budowa białek decyduje o tym czy organizm będzie prawidłowo funkcjonował. Nieprawidłowa kolejność lub ilość nukleotydów sprawia, że mamy do czynienia z mutacją (zmianą punktową w genie), mikrodelecją lub mikroduplikacją.

👉 Etap II to tzw. analiza bioinformatyczna. Jest to etap, który wymaga użycia komputerów o dużej mocy oraz bardzo skomplikowanego oprogramowania. Na tym etapie z biblioteki genów wybierane są nieprawidłowości w układzie nukleotydów i 'nazywane po imieniu’.

👉 Etap III to analiza kliniczna, czyli wybór mutacji, które zostaną zaraportowane w wyniku badania. Nie wszystkie mutacje w genach są niebezpieczne. Wiele z nich decyduje o tym jacy jesteśmy, bez wpływu na nasz stan zdrowia (to tzw. cechy osobnicze). O wielu mutacjach, które wykrywamy podczas analizy bioinformatycznej jeszcze nic nie wiemy  Diagnosta laboratoryjny na podstawie literatury medycznej, baz danych i własnego doświadczenia wybiera te mutacje, które mogą mieć negatywny wpływ na stan zdrowia pacjenta wg aktualnej wiedzy medycznej. Jest to bardzo odpowiedzialne zadanie, decydujące często o dalszej diagnostyce pacjenta.

Badanie WES wykonuje się głównie w celu wykrycia zmian w genach, odpowiadających za rozwój określonych chorób i objawów.  Jest więc narzędziem pozwalającym w wielu przypadkach postawić ostateczne rozpoznanie danej choroby wrodzonej i przyczyn problemów zdrowotnych pacjenta. Badanie WES jest wskazane szczególnie u pacjentów, w tzw. 'odysei diagnostycznej’ – kiedy mimo wielu badań nie ustalono do tej pory przyczyny problemów zdrowotnych (np. objawów autyzmu, padaczki, zaburzeń neurologicznych i innych). Badanie WES jest również wykonywane przy podejrzeniu danej choroby genetycznej. Pozwala na sprawdzenie setek chorób mogących powodować podobne objawy – w jednej analizie, z jednej próbki krwi. Badanie WES w wielu przypadkach pozwala uniknąć zbędnych badań genetycznych, biochemicznych czy obrazowych. Wykonywanie pojedynczych badań DNA może przypominać szukanie 'igły w stogu siana’. Dzięki jednej analizie WES można zaoszczędzić czas, a także środki finansowe, ponieważ wbrew pozorom (biorąc pod uwagę zakres) jest to najbardziej ekonomiczny test genetyczny. 

Badanie WES może dać również informacje o profilaktyce – sprawdzi predyspozycje do zachorowania na określone choroby wrodzone.  Można zatrzymać rozwój wielu z nich poprzez odpowiednio szybkie zastosowanie odpowiedniej terapii lub leczenia.

Badanie WES może być również pomocne jeżeli rodzice chcą zadbać o profilaktykę zdrowia dziecka. Sprawdzenie czy niemowlę nie przyszło na świat z potencjalnie niebezpiecznymi mutacjami w genach to szansa jedna na całe życie na zapobieganie rozwojowi objawów i w wielu przypadkach uratowanie jego zdrowia.

Wczesna wiedza o predyspozycjach genetycznych do chorób wrodzonych może pomóc zapobiec takim powikłaniom jak niepełnosprawność intelektualna i fizyczna, padaczka u dziecka, nowotwory, zaburzenia odporności i wiele innych.

WES PROFILAKTYKA to badanie, które jest idealne dla noworodków i dzieci. Próbką do badania jest bezbolesny wymaz z policzka, a jego zakres obejmuje sprawdzenie patogenicznych (ryzykownych) zmian w genach pacjenta. Na wyniku zostaną również zaraportowane informacje o nosicielstwie genów związanych z chorobami wrodzonymi.