Argininemia to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na zaburzeniach w cyklu mocznikowym i nadmiernym gromadzeniu się argininy i amoniaku we krwi. Związki te atakują przede wszystkim układ nerwowy.

INNE NAZWY: niedobór arginazy, niedobór ARG1

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:100 000-230 000

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczona może powodować śmierć

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

niedobór lub zmniejszona aktywność enzymu, który uczestniczy m.in. w cyklu mocznikowym – arginazy. Powodem jest mutacja genu ARG1.

OBJAWY:

Objawy mogą być różnorodne. Nie u wszystkich chorych obecne są takie same symptomy, ich natężenie też może się różnić.

• słabe przybieranie na wadze i wzroście;
• słaby apetyt;
• drgawki;
• zmiany w zachowaniu (drażliwość, nadpobudliwość, agresja);
• problemy z wątrobą;
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe;
• senność, letargi;
• opóźnienie rozwoju;
• napady padaczkowe;
• odwodnienie;
• mikrocefalia (nienaturalnie mała czaszka);

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu aminokwasów we krwi;
• badania kwasu orotowego w moczu;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Im szybciej terapia (mająca na celu zapobieganie kumulacji argininy i amoniaku) zostanie rozpoczęta, tym wyższa szansa na ochronę zdrowia (a nawet życia) chorego dziecka. Terapia obejmuje:

• ograniczenie białka w diecie;
• podawanie m.in. benzoesanu sodu, kwasu kargluminowego i ondansetronu.

Choroba Brutona należy do grupy pierwotnych niedoborów odporności, który cechuje całkowity brak przeciwciał (immunoglobulin) i śladowa ilość limfocytów B we krwi. Dziecko cierpiące na chorobę Brutona narażone jest m.in. na ciągłe infekcje wirusowe oraz bakteryjne górnych dróg oddechowych.

INNE NAZWY: agammaglobulinemia Brutona, agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X, hipoimmunoglobulinemia

ROZPOWSZECHNIENIE: z agammaglobulinemią rodzi się 1 na 100 tysięcy noworodków. Choroba prawie zawsze występuje u chłopców.

ŚMIERELNOŚĆ:

Przed wprowadzeniem leczenia immunoglobulinami i antybiotykami 90% dzieci umierało przed ukończeniem 8 lat. Obecnie dzięki wczesnej diagnozie i właściwemu leczeniu większość chorych ma szansę osiągnąć wiek dorosły i prowadzić w miarę normalne życie. Niemowlęta, u których wystąpiło polio lub inne trwałe infekcje wirusowe mają gorsze rokowanie.

DZIEDZICZENIE:

Agammaglobulinemia Brutona jest sprzężona z chromosomem X. Oznacza to, że występuje przede wszystkim u chłopców, których matki są bezobjawowymi nosicielkami uszkodzonego genu. Kobiety mają dwa chromosomy X w swoim kariotypie. Gdy jeden z genów położonych na jednym z chromosomów X jest uszkodzony, to ten sam gen położony na drugim chromosomie X przejmuje jego funkcje. Aby kobieta zachorowała na chorobę Brutona, oba geny na obu chromosomach musiałyby być uszkodzone. Mężczyźni mają tylko jeden chromosom X, dlatego wystarczy już tylko jedna uszkodzona kopia genu, żeby objawy choroby ujawniły się.

PRZYCZYNY:

Przyczyną choroby Brutona jest mutacja genu BTK (kinaza tyrozynowa Brutona) zlokalizowanego na chromosomie X. Gen ten zawiera instrukcję do budowy białka, które odgrywa istotną rolę w procesie dojrzewania prekursorów limfocytów B. Uszkodzenie genu uniemożliwia dojrzewanie limfocytów B, które odpowiadają za produkcję immunoglobulin.

OBJAWY:

Pierwsze objawy choroby ujawniają się w okolicach 4-6 miesiąca życia dziecka, kiedy w jego krwiobiegu przestają krążyć przeciwciała pochodzące od matki. Dziecku zaczynają dokuczać częste infekcje:  uszu i zatok, zapalenie płuc,  żołądka oraz jelit.

Szczególne zagrożenie stanowią niektóre wirusy, w tym wirus Polio (inaczej Heinego-Medina), jak również wirusowe zapalenie wątroby. Równie niebezpieczne dla dziecka może okazać się wirusowe zapalenie opon mózgowych i mózgu, które nieleczone może nawet doprowadzić do śmierci.

DIAGNOSTYKA:

• obserwacja objawów – pojawiające się u dziecka częste infekcje;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA

LECZENIE:

• dożylne (rzadziej domięśniowe lub podskórne) podawanie brakujących immunoglobulin – leczenie immunoglobulinami musi być kontynuowane przez całe życie chorego;
• podawanie przeciwciał;
• przetaczanie osocza krwi;
• antybiotykoterapia – zastosowana w momencie wystąpienia infekcji bakteryjnej.

Choroba Fabry’ego jest ultrarzadką chorobą genetyczną. W Polsce znanych jest ok. 100 przypadków zachorowania na to schorzenie. Chorobę Faby’ego zalicza się do spichrzeniowych mukopolisacharydoz. Na skutek nieprawidłowej budowy genu u chorego brakuje enzymu rozkładającego substancje tłuszczowe w organizmie. Zalegają one więc w poszczególnych narządach wewnętrznych, stopniowo je uszkadzając. Choroba Faby’ego bardzo utrudnia codzienne funkcjonowanie, niekiedy całkowicie uniemożliwia aktywność zawodową czy fizyczną.

INNE NAZWY: choroba Anderssona-Fabry’ego

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba Fabry’ego występuje u 1:40 000 – 1:120 000 noworodków płci męskiej.

ŚMIERELNOŚĆ: osoby z nieleczoną chorobą Fabry’ego umierają w 4. – 5. dekadzie życia.

DZIEDZICZENIE: choroba dziedziczona jest w sposób recesywny sprzężony z płcią (z chromosomem X).

PRZYCZYNY:

Choroba Fabry’ego spowodowana jest mutacją w genie GLA, kodującym białko enzymu α-galaktozydazy. Enzym ten rozkłada substancje tłuszczowe w organizmie człowieka. Jego niedobór powoduje, że w tkankach kumulują się nierozłożone substancje tłuszczowe – globotriaozyloceramid (GL-3 lub Gb3). One z kolei niszczą m.in. serce, nerki oraz mózg.

OBJAWY:

Pierwsze objawy choroby Fabry’ego można zaobserwować już u kilkuletniego dziecka. Wtedy najczęściej są jeszcze mylone z innymi schorzeniami, np. reumatologicznymi. Obecność mało specyficznych objawów oraz niska częstotliwość występowania  sprawiają, że diagnostyka choroby Fabry’ego może trwać nawet 15 lat. Do symptomów charakterystycznych dla choroby Fabry’ego należą:

• czerwono-purpurowa wysypka skórna (najczęściej zlokalizowana w pobliżu pępka, kolan i łokci);
• zaburzenia wydzielania potu (chory poci się bardzo mało lub wcale);
• palący ból w okolicach dłoni i stóp, często promieniujący do innych części ciała (ból jest konsekwencją zaburzonej termoregulacji ciała);
• zmiany w rogówce oka;
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, mdłości, biegunki);
• zaburzenia słuchu: szumy uszne, dzwonienie w uszach, piski, głuchota;
• bóle i zawroty głowy;
• udary mózgu;
• zła tolerancja ciepła;
• zaburzenia funkcji nerek (w tym niewydolność nerek);
• białkomocz.

Choroba występuje również u kobiet, jednak może przebiegać bezobjawowo lub objawy mogą być niepełne (zdarzają się również przypadki, gdzie przebieg choroby jest ciężki).

DIAGNOSTYKA:

• analiza obecnych u dziecka objawów;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA
• badanie aktywności enzymatycznej α-galaktozydazy (nie ma zastosowania u kobiet);

LECZENIE:

Podstawą terapii choroby Fabry’ego jest bardzo kosztowna enzymatyczna terapia zastępcza, która w Polsce nie jest refundowana.

Choroba Krabbego to choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego (o podłożu genetycznym). Polega na zniszczeniu osłonek mielinowych komórek nerwowych oraz komórek nerwowych. Schorzenie może występować w trzech postaciach (niemowlęcej, późnoniemowlęcej/młodzieńczej i dorosłej). Ok. 85-90% wszystkich przypadków zachorowań to pierwsza, najcięższa, postać.

INNE NAZWY: niedobór GALC, niedobór galaktocerebrozydazy, leukodystrofia globidowa, niedobór galaktosylceramidazy, leukodystrofia globoidalna

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:100 000, niektóre społeczeństwa Izraela – 6:1 000

ŚMIERTELNOŚĆ: brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do śmierci ok. 2. roku życia (w przypadku niemowlęcej postaci choroby)

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe), okazjonalnie autosomalnie dominujące

PRZYCZYNY: Mutacje w genie GALC powodują nieprawidłowości dotyczące enzymu zwanego galaktocerebrozydazą. W konsekwencji zniszczeniu ulegają osłonki melinowe komórek nerwowych i komórki nerwowe.

OBJAWY:

Objawy choroby Krabbego mogą być bardzo różnorodne i występować u różnych chorych z różnym nasileniem. Również dynamika choroby jest zmienna.

Postać niemowlęca (pierwsze objawy między 2. a 6. miesiącem życia):

• drażliwość;
• niejasne gorączki;
• sztywność mięśni;
• trudności z trzymaniem główki;
• kłopoty z karmieniem;
• wymioty;
• nieprawidłowe napięcie mięśni;
• drgawki;
• zaciskanie dłoni;
• spowolnienie rozwoju;
• utrata wzroku;
• utrata słuchu.

Postać późnoniemowlęca/młodzieńcza (pierwsze objawy między 1. a 8. rokiem życia) i dorosła (pierwsze objawy po 8. roku życia):

• drażliwość;
• niejasne gorączki;
• nieprawidłowe napięcie mięśni;
• osłabienie;
• zaburzenia chodu;
• ataksja;
• mrowienie, drętwienie;
• utrata wzroku.

DIAGNOSTYKA:

• badania enzymatyczne (stwierdzenie niedoboru GALC);
• badania elektrofizjologiczne;
• rezonans magnetyczny;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie wprowadzenie leczenia zmniejsza ryzyko śmierci. Najlepiej rozpocząć leczenie jeszcze zanim wystąpią pierwsze objawy. Terapia obejmuje:

• podawanie leków normujących napięcie mięśniowe;
• rehabilitację;
• terapię komórkami macierzystymi od dawcy niespokrewnionego;
• przeszczep szpiku.

Choroba Menkesa to wrodzona, neurodegeneracyjna wada metabolizmu miedzi. Z powodu genetycznych nieprawidłowości pierwiastek ten nie wchłania się do organizmu dziecka, co skutkuje jego niedoborem i w konsekwencji prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych.

INNE NAZWY: zespół Menkesa, choroba kręconych włosów, choroba krętych włosów, MNK.

ROZPOWSZECHNIENIE: Europa – 1/100 000–1/300 000 żywych urodzeń.

ŚMIERTELNOŚĆ: choroba najczęściej prowadzi do śmierci w pierwszych latach życia dziecka (zwykle przed ukończeniem 4 roku życia).

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: choroba dziedziczona recesywnie, sprzężona z płcią (z chromosomem X). Na zespół Menkesa zapadają chłopcy. Dziewczynki są jedynie bezobjawowymi nosicielkami uszkodzonego genu.

PRZYCZYNY: chorobę Menkesa powoduje mutacja w genie ATP7A. Prowadzi ona do zmniejszenia wchłaniania jelitowego miedzi oraz ogranicza transport tego pierwiastka w ośrodkowym układzie nerwowym oraz tkance łącznej.

OBJAWY:

Objawy kliniczne zespołu Menkesa pojawiają się między 2. a 4. miesiącem życia dziecka i obejmują:

• sztywne, skręcone, matowe włosy o stalowym zabarwieniu;
• drgawki;
• obniżenie napięcia mięśniowego;
• niepełnosprawność intelektualną i ruchową;
• uchyłki pęcherza moczowego;
• wiotką (zbyt obszerną) skórę;
• większą skłonność do złamań;
• „cherubinowe” rysy twarzy: pul­chne, opada­jące policz­ki, zapad­nię­ty grz­bi­et nosa, opada­jące powie­ki, mała żuch­wa, zredukowana mimika.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA
• badanie poziomu miedzi i ceruloplazminy we krwi (u dzieci z chorobą Menkesa poziom tych związków w organizmie jest niski);
• obserwacja obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Jedynym znanym sposobem leczenia choroby Menkesa jest codzienne podskórne lub dożylne podawanie dziecku związków miedzi. Terapię powinno się rozpocząć zanim pojawią się u niego pierwsze objawy choroby, najlepiej w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia. Podawanie miedzi może nieco spowolnić postęp choroby i poprawić rozwój psychoruchowy dziecka. Niestety w wielu przypadkach podjęcie leczenia nie przynosi rezultatu.

Choroba Niemanna-Picka to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Wyróżnia się 4 jej typy (A, B, C i D). Polega na nadmiernym gromadzeniu się lipidów w narządach (m.in. mózgu, śledzionie, wątrobie, szpiku kostnym i płucach). Schorzenie bywa nazywane „dziecięcym Alzheimerem”.

INNE NAZWY: NPD, histiocytoza lipidów, dziecięcy Alzheimer (potocznie)

ROZPOWSZECHNIENIE: typy A i B – 1:250 000 (Żydzi Aszkenazyjscy – 1:40 000), typ C – 1:150 000, typ D – brak danych

ŚMIERTELNOŚĆ: większość chorych umiera w wieku dwudziestu-dwudziestu kilku lat lub wcześniej, niewielu dożywa powyżej 40. roku życia

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

zaburzony metabolizm lipidów związany z nieprawidłowym działaniem enzymów i tworzeniem białek (zależnie od typu choroby). Typy A i B spowodowane są mutacją w genie SMPD1, za typ C odpowiada mutacja w genie NPC1 i/lub NPC2. Typ D prawdopodobnie również wiąże się z mutacją w genie NPC1.

OBJAWY:

Choroba ma bardzo różnorodne objawy, które u każdego chorego mogą być trochę inne. Mogą one mieć też różne nasilenie. Moment wystąpienia objawów i ich rodzaj zależy od typu choroby.

Typ A – pierwsze objawy w okresie noworodkowym lub niemowlęcym, uszkodzenie mózgu

• powiększenie wątroby;
• żółtaczka;
• nieprawidłowe odruchy;
• drgawki;
• upośledzenie umysłowe.

Typ B – pierwsze objawy w okresie dzieciństwa lub dojrzewania, brak uszkodzenia mózgu

• powiększenie wątroby i śledziony;
• trudności z oddychaniem;
• niewydolność serca.

Typ C i D – pierwsze objawy w okresie dzieciństwa, dojrzewania lub dorosłości, możliwe uszkodzenie mózgu

• lekkie powiększenie wątroby i śledziony;
• niezdolność do patrzenia w dół;
• problemy z chodzeniem;
• problemy z połykaniem;
• postępująca utrata wzroku i słuchu;
• nadmiar cholesterolu.

Objawy ogólne, które mogą sugerować chorobę Niemanna-Picka:

• powiększenie brzucha;
• żółtaczka noworodkowa;
• krótki oddech;
• nawracające infekcje płuc;
• napady padaczkowe;
• niewyraźna mowa;
• kłopoty z nauką;
• problemy z jedzeniem i połykaniem.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Na ten moment choroba nie jest uleczalna. Stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe, które jest zależne od typu choroby. Chory powinien pozostawać pod opieką lekarzy różnych specjalizacji, m.in. genetyka, pulmonologa, chirurga, kardiologa i hepatologa. Terapia obejmuje (zależnie od typu choroby):

• dietę z ograniczeniem cholesterolu;
• podawanie leków;
• przeszczep szpiku kostnego.

Choroba syropu klonowego jest rzadką, wrodzoną wadą metabolizmu. W jej przebiegu dochodzi do zaburzeń przemiany trzech aminokwasów w organizmie: leucyny, izoleucyny i waliny. Choroba ta wiąże się z charakterystycznym zapachem moczu. Nieleczona prowadzi zwykle do śmierci dziecka.

INNE NAZWY: BCKD Deficiency, Branched Chain Alpha-Ketoacid Dehydrogenase Deficiency, Branched Chain Ketonuria I,Classical Maple Syrup Urine Disease, MSUD.

ROZPOWSZECHNIENIE: na świecie – 185 000, częściej występuje w populacji Mennonitów (USA), Polska – 1: 250 000.

ŚMIERTELNOŚĆ: Dzieci, które nie są leczone umierają zwykle przed ukończeniem 1 roku. Rozpoczęcie terapii odpowiednio wcześnie może wydłużyć ich życie.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Przyczyną choroby jest niedobór lub brak aktywności kompleksu enzymatycznego, tzw. dehydrogenezy rozgałęzionych α-ketokwasów. Do zaburzenia dochodzi na skutek mutacji któregoś z tych genów: BCKDHA, BCKDHB, DBT i DLD.

OBJAWY:

Choroba syropu klonowego występuje w 4 postaciach klinicznych: klasycznej, przerywanej, pośredniej i tiamino-zależnej. Każdą charakteryzuje się trochę innym przebiegiem. Pierwsze objawy choroby syropu klonowego da się zauważyć już u noworodka. Do symptomów, które mogą świadczyć o MSUD należą:

• mocz i pot o zapachu syropu klonowego lub przyprawy „maggi”,
• wymioty,
• ulewanie się,
• brak apetytu,
• senność,
• apatia,
• drgawki,
• wiotkość mięśni,
• spadek masy ciała,
• bezdechy.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;

LECZENIE:

Choroba syropu klonowego jest nieuleczalna, jednak można łagodzić jej objawy. Po postawieniu diagnozy z diety chorego dziecka wyklucza się białko. Jeśli organizm jest bardzo zatruty szkodliwymi metabolitami, konieczna staje się tzw. hemodializa. Niezbędna jest też ciągłe monitorowanie stężenia leucyny, izoleucyny i waliny. Aby zapobiec niedoborowi białka w organizmie, dziecku podaje się specjalne mieszanki białkowe, niezawierające ww. aminokwasów.

Choroba Wilsona jest chorobą o podłożu genetycznym, powstałą w wyniku mutacji genetycznej, która prowadzi do nadmiernego kumulowania się miedzi w organizmie – w tym w wątrobie, mózgu, nerkach czy rogówkach oczu. Chorobie towarzyszą m.in. zaburzenia pracy wątroby oraz zaburzenia psychiczne.

INNE NAZWY CHOROBY: zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 30:1 000 000 (lub 1:30 000 urodzeń). Szacuje się, że ok.1% populacji jest nosicielem mutacji w obrębie jednej kopii genu.

ŚMIERTELNOŚĆ: Rokowanie jest zwykle dobre, jeśli leczenie choroby Wilsona zostanie rozpoczęte  odpowiednio wcześnie. Niektóre powikłania, np. ostra niewydolność wątroby, mogą zagrażać życiu chorego.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY: Chorobę powoduje mutacja genu ATP7B. Koduje on białko odpowiedzialne za przemianę miedzi w organizmie. U zdrowego człowieka nadmiar przyswojonej z układu pokarmowego miedzi jest usuwany z organizmu U osób zmagających się z chorobą Wilsona tak się nie dzieje. Pierwiastek ten kumuluje się w narządach wewnętrznych – początkowo w wątrobie, a potem gdy nie jest ona w stanie przyjąć tak dużych ilości miedzi, również w sercu, nerkach, mózgu oraz rogówce oka.

OBJAWY:

Pierwsze objawy choroby Wilsona ujawniają się najczęściej w okresie dojrzewania, choć nie jest to regułą. Mogą one wystąpić też we wczesnym dzieciństwie – albo przeciwnie – dopiero w dorosłości. Ponadto choroba ta może przybierać różne formy (postacie kliniczne), przez dla lekarzy wciąż pozostaje dużym wyzwaniem diagnostycznym. W przebiegu choroby Wilsona obserwuje się przede wszystkim:

• zaburzenia pracy wątroby (powiększenie wątroby, stłuszczenie wątroby, zapalenie wątroby, marskość wątroby);
• drżenie rąk;
• trudności z przełykaniem;
• ślinotok;
• zaburzenia koordynacji ruchowej i chodu;
• zachwiania równowagi;
• kłopoty z mową;
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe (objawiające się np. mimowolnym skurczem mięśni);
• wahania nastrojów;
• zaburzenia osobowości;
• lęk;
• depresja;
• psychozy.

 DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• oznaczenie stężenia ceruloplazminy i miedzi w surowicy krwi;
• sprawdzenie poziomu miedzi w dobowej zbiórce moczu;
• USG wątroby;
• biopsja wątroby;
• obserwacja obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Chory musi unikać przede wszystkim produktów bogatych w miedź a więc m.in.: czekolady, orzechów, podrobów czy grzybów. Niekiedy konieczna jest zmiana spożywanej wody, ze względu na ryzyko wystąpienia w niej dużych ilości tego pierwiastka. Dietę uzupełnia się również farmakologią, przede wszystkim lekami, które ograniczają wchłanianie miedzi w organizmie. W ciężkich przypadkach potrzebny może być przeszczep wątroby.

Ciężki złożony niedobór odporności obejmuje całą grupę rzadkich ciężkich niedoborów odporności. Zespół SCID ma podłoże genetyczne i objawia się m.in. nawracającymi zakażeniami górnych dróg oddechowych, biegunkami czy zaburzeniami wzrastania. Nieleczony może prowadzić nawet do śmierci pacjenta.

INNE NAZWY: Zespół SCID (ang. severe combined immunodeficiency), SCID, ciężki skojarzony niedobór odporności.

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólne – ok. 1:50 000 żywych urodzeń. Częstotliwość występowania jest różna w zależności od regionu świata. SCID może być związany z chromosomem X (mutacja genu IL2RG) , z tego powodu choroba dotyka częściej chłopców niż dziewczynek.

ŚMIERTELNOŚĆ: Nieleczony ciężki złożony niedobór odporności często kończy się śmiercią dziecka przed ukończeniem 2. roku życia. Poprawić rokowanie może przeszczep szpiku kostnego pobranego od rodzeństwa o pełnej zgodności HLA.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: Większość mutacji odpowiedzialnych za ciężki złożony niedobór odporności dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe). Wyjątek stanowi mutacja genu IL2RG, dziedziczona recesywnie, sprzężona z płcią (z chromosomem X).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Zespół SCID może być spowodowany wieloma defektami genetycznymi. Obecnie znanych jest już kilkanaście mutacji genetycznych odpowiedzialnych za wystąpienie ciężkiego złożonego niedoboru odporności (mutacje w genach: ADA, AK2, CD247, CD3D, CD3E, CORO1A, DCLRE1C, IL2RG, IL7R, JAK3, LIG4, NHEJ1, PRKDC, PTPRC, RAG1, RAG2, TNFRSF4, ZAP70, PNP). Mutacje te upośledzają działanie układu odpornościowego. Dochodzi do zaburzeń czynności limfocytów T oraz limfocytów B – limfocyty te w ogóle nie są obecne lub ich poziom jest obniżony.

OBJAWY:

Objawy SCID zaczynają być widoczne już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Maluch zaczyna chorować. Tuż po wyleczeniu jednej infekcji, pojawia się następna. Dziecko cierpi z powodu nawracających zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych. Często występują u niego:

• biegunki;
• nawracające zakażenia górnych dróg oddechowych;
• zapalenia płuc;
• zapalenia opon mózgowych;
• zakażenia skóry;
• zapalenia ucha środkowego;
• pleśniawki w jamie ustnej;
• wysypki;
• zahamowanie wzrostu i przyrostu masy ciała.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA
• analiza widocznych u dziecka objawów (cechy kliniczne);
• wywiad rodzinny;
• zbadanie poziomu limfocytów T i B z krwi obwodowej dziecka;
• badanie poziomu immunoglobulin IgG, IgA, IgM oraz IgE (u chorych poziom jest zwykle niski);
• badania prenatalne, w tym biopsja kosmówki.

LECZENIE:

Rozpoczęcie leczenia musi nastąpić szybko, ponieważ SCID jest chorobą zagrażającą życiu dziecka. Leczenie obejmuje:

• antybiotykoterapię;
• dożylne wlewy immunoglobulin;
• przeszczep szpiku kostnego;
• terapię genową (w fazie eksperymentalnej);
• odpowiednio zbilansowaną dietę (stanowi tylko element pomocniczy terapii).

Cytrulinemia typu I jest rzadką chorobą genetyczną, w której przebiegu w organizmie chorego dziecka kumuluje się azot. Cytrulinemia typu I zalicza się do zaburzeń cyklu mocznikowego. Wymaga natychmiastowego leczenia, w przeciwnym razie dziecko narażone jest na szereg niebezpiecznych powikłań, a nawet śmierć.

INNE NAZWY: klasyczna cytrulinemia, niedobór syntetazy argininobursztynianu

ROZPOWSZECHNIENIE: świat – 1: 57 000

ŚMIERTELNOŚĆ: Dzieci nieobjęte leczeniem umierają przeważnie w ciągu kilku pierwszych tygodni życia.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Cytrulinemia typu I jest spowodowana mutacją w genie ASS1. Gen ten zawiera instrukcję do budowy syntetazy argininoburszytnianu – enzymu uczestniczącego w cyklu mocznikowym. Mutacja w genie ASS1 zmniejszają aktywność enzymu. To z kolei zakłóca cykl mocznikowy i powoduje, że nadmiar azotu (w postaci amoniaku) i inne produkty uboczne cyklu mocznikowego gromadzą się w krwioobiegu, działając przy tym bardzo toksycznie na organizm.

OBJAWY:

Cytrulinemia typu I jest chorobą, która zwykle uwidacznia się w ciągu pierwszych kilku dni życia. Początkowo dotknięty nią noworodek wygląda i zachowuje się całkiem normalnie. Wraz ze wzrostem stężenia amoniaku we krwi, objaw choroby stają się jednak coraz bardziej wyraźne. U dziecka mogą wystąpić:

• drgawki,
• utrata przytomności,
• wymioty,
• zmęczenie i brak energii (letarg),
• kłopoty z karmieniem,
• niewydolność oddechowa,
• obrzęk mózgu,
• powiększenie wątroby,
• niskie napięcie mięśniowe,
• opóźnienie rozwoju intelektualnego.

Oprócz klasycznej, ostrej postaci cytrulinemii typu I mamy jeszcze postać łagodną (nieklasyczną, późną postać choroby), bezobjawową lub hiperamonemię oraz postać ujawniającą się u kobiet w ciąży.

 DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;

LECZENIE:

Cytrulinemia typu I jest obecnie nieuleczalna. Można jednak spowolnić jej postęp, dając dziecku szansę na dłuższe i bardziej komfortowe życie. Podstawą leczenia jest stosowanie niskobiałkowej, kalorycznej diety oraz suplementacja argininą. Te działania mają zapobiegać kumulowaniu się szkodliwego amoniaku we krwi. Aby usunąć nadmiar toksycznych metabolitów z organizmu dziecka stosuje się też tzw. hemodializy. Ponadto leczenie obejmuje odpowiednio dobraną farmakoterapię.

Noworodkowa odmiana cytrulinemii typu II zalicza się do rzadkich, metabolicznych chorób genetycznych. Polega na tym, że organizm nie wytwarza cytrynu – ważnego enzymu. Cytrulinemia typu II jest zaburzeniem cyklu mocznikowego. Nieleczona może spowodować u dziecka poważne problemy z wątrobą.

INNE NAZWY: CIT II, CTLN II, NICCD, niedobór cytrynu, deficyt cytrynu, nowotwórcza cholestaza wewnątrzwątrobowa wywołana niedoborem cytrynu.

ROZPOWSZECHNIENIE: Japonia (najczęściej) – 1: 10 000 – 230 000. Często występuje również u mieszkańców innych części Azji oraz na Bliskim Wchodzie.

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Cytrulinemia typu II jest spowodowana mutacją w genie SLC25A. Gen ten zawiera instrukcję do budowy cytrynu – enzymu umożlwiającego rozkład węglowodanów i transport aminokwasów, będących budulcem dla białek. Na skutek mutacji cytryn nie wytwarza się wcale albo wytwarza w zbyt małej ilości. Powoduje to nieprawidłowy rozkład węglowodanów, niedocukrzenie oraz wzrost poziomu aminokwasów w organizmie. Niebezpiecznie wzrasta też stężenie amoniaku – substancji, która w nadmiarze jest bardzo toksyczna.

OBJAWY:

Pierwsze objawy cytrulinemii typu II mogą zacząć się ujawniać zarówno w okresie noworodkowym, niemowlęcym, w okresie dojrzewania, jak i w dorosłości. W przypadku noworodków i niemowląt choroba daje o sobie znać zwykle między 1. a 5. miesiącem życia. O cytrulinemii typu II mogą świadczyć następujące objawy:

• zażółcenie skóry i oczu (żółtaczka),
• niska masa urodzeniowa,
• zaburzenia wzrastania,
• hipoglikiemia (niski poziom cukru we krwi),
• cholestaza wewnątrzwątrobowa (zastój żółci),
• powiększenie/ stłuszczenie/zwłóknienie wątroby,
• niedokrwistość hemolityczna,
• spadek krzepliwości krwi.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;

LECZENIE:

U dzieci cytrulinemia typu II często ustępuje sama przez ukończeniem 1 rok życia. Aby tak się stało konieczne jest jednak zastosowanie odpowiedniego leczenia. Inaczej dziecku grożą w dorosłym życiu poważne problemy z wątrobą, które mogą skutkować nawet koniecznością przeszczepienia tego narządu. Leczenie cytrulinemii typu II polega na podawaniu leków oraz stosowaniu diety ubogiej w węglowodany. Pomocne w obniżeniu szkodliwego amoniaku w organizmie są natomiast suplementy z argininą.

Deficyt dekarboksylazy malonylo-CoA to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która polega na nieprawidłowych przekształceniach kwasów tłuszczowych. Choroba najczęściej ujawnia się we wczesnym dzieciństwie. Prawie wszystkie chore dzieci są opóźnione w rozwoju.

INNE NAZWY: kwasica malonowa, niedobór MCD

ROZPOWSZECHNIENIE: bardzo rzadka choroba, do tej pory opisano mniej niż 30 przypadków

ŚMIERTELNOŚĆ: rokowanie zależy od wielu czynników, choroba może być śmiertelna i odpowiadać za śmierć już u noworodka

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie MLYCD, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymu dekarboksylazy malonylo-CoA. To wywołuje zaburzenia procesu przekształcania kwasów tłuszczowych w organizmie.

OBJAWY:

Pierwsze symptomy można zaobserwować najczęściej we wczesnym dzieciństwie. Objawy są różnorodne, nie wszystkie muszą być obecne u wszystkich chorych.

• biegunki;
• wymioty;
• niski poziom cukru;
• drgawki;
• słabe napięcie mięśni;
• opóźnienie w rozwoju;
• kardiomiopatia;
• powiększenie mięśnia sercowego.

DIAGNOSTYKA:

• oznaczanie bardzo długołańcuchowych kwasów tłuszczowych w moczu;
• oznaczenie kwasów organicznych w moczu;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Należy wprowadzić je jak najszybciej. Terapia obejmuje:

• dietę o niskiej zawartości tłuszczu;
• suplementację.

Niedobór dehydrogenazy 3-hydroksyacylo-koenzymu A długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (deficyt LCHAD) jest  bardzo rzadką, uwarunkowaną genetycznie chorobą metaboliczną. W organizmie dziecka cierpiącego na to schorzenie brakuje enzymu umożlwiającego prawidłową przemianę tłuszczów. Deficyt LCHAD jest potencjalnie śmiertelną chorobą. Można ją jednak leczyć, dając dziecku szansę na dłuższe życie i lepsze funkcjonowanie.

INNE NAZWY: Deficyt LCHAD, niedobór LCHAD, niedobór dehydrogenazy długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, niedobór dehydrogenazy 3-hydroksyacylo-koenzymu A długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, klątwa kaszubska.

 ROZPOWSZECHNIENIE: Jest to choroba bardzo rzadka, jednak dokładna częstotliwość nie została jak dotąd ustalona. Populacja fińska – 1:62 000 żywych noworodków, Wielka Brytania, Austria, Turcja, Hiszpania, Portugalia, Australia – opisane pojedyncze przypadki, Polska – głównie Kaszuby.

ŚMIERTELNOŚĆ: Deficyt LCHAD jest potencjalnie śmiertelną chorobą, chyba że u dziecka odpowiednio wcześnie rozpocznie się leczenie.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Niedobór dehydrogenazy 3-hydroksyacylo-koenzymu A długołańcuchowych kwasów tłuszczowych jest spowodowany mutacją w genie HADHA. Mutacja ta powoduje niedobór enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie kwasów tłuszczowych w organizmie i co za tym idzie produkcję energii. Zaburzenie metabolizmu kwasów tłuszczowych może spowodować uszkodzenie wielu ważnych narządów – mózgu, serca, wątroby czy mięśni.

OBJAWY:

Pierwsze objawy deficytu LCHAD mogą być widoczne już w okresie niemowlęcym, czasem dopiero w dzieciństwie, a najrzadziej w dorosłości. W przebiegu choroby dochodzi do nagłych spadków poziomu cukru we krwi (hipoglikemii). Może to nastąpić np. po dużym wysiłku fizycznym, infekcji, której towarzyszą wymioty i biegunka lub wtedy, gdy dziecko ma długą przerwę w jedzeniu. Do najbardziej charakterystycznych objawów niedoboru LCHAD zalicza się:

• niechęć do ssania (co powoduje trudności w karmieniu dziecka),
• brak energii (letarg),
• osłabienie napięcia mięśniowego (hipotonia)
• retinopatię barwnikową (zwyrodnienie barwnikowe siatkówki oka)
• zaburzenie czucia rąk i nóg (neuropatia obwodowa)

Brak leczenia może być przyczyną poważnych problemów z sercem, z wątrobą, śpiączki, a nawet śmierci dziecka.

 DIAGNOSTYKA:

• Kompleksowe badanie genetyczne dla dzieci – wykonywane prywatnie
• Analiza obrazu klinicznego
• Diagnostyka prenatalna (amniopunkcja lub biopsja kosmówki)

 LECZENIE:

• odpowiednia dieta
• regularne spożywanie wysokokalorycznych posiłków
• unikanie głodówek
• dożylne lub doustne podawanie glukozy

Deficyt dehydrogenazy acyl – CoA średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCAD) jest wrodzoną wadą metabolizmu, w której organizm dziecka nie jest w stanie spożytkować kwasów tłuszczowych, będących źródłem energii. Leczenie MCAD opiera się głównie na odpowiedniej diecie i unikaniu głodówek. Dzięki terapii dziecko ma szansę dużo lepiej funkcjonować.

INNE NAZWY: deficyt MCAD, niedobór MCAD, niedobór ACAMD, MCDD.

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1-9 / 100 000, populacja kaukaska – 1:4 900 do 1:27 000. Częstotliwość występowania deficytu MCAD jest największa w populacji północnoeuropejskiej.

ŚMIERTELNOŚĆ: rokowanie jest zwykle bardzo dobre, pod warunkiem, że choroba zostanie szybko rozpoznana i dziecko będzie odpowiednio leczone.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Przyczyną choroby jest mutacja w genie ACADM. Uszkodzenie tego genu prowadzi do niedoboru enzymu MCAD w komórkach ciała. Zbyt mała ilość tego enzymu w organizmie dziecka powoduje, że średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe nie są prawidłowo metabolizowane, a co za tym idzie nie przekształcają się w energię.

OBJAWY:

Początkowo dziecko uznawane jest za całkowicie zdrowe. Pierwsze objawy deficytu MCAD mogą się ujawnić już u noworodka, niemowlęcia albo we wczesnym dzieciństwie (między 3 a 24 miesiącem życia) jako tzw. kryzys metaboliczny. Czynnikiem wywołującym objawy może być głodówka, infekcja wirusowa albo operacja chirurgiczna. O obecności deficytu MCAD mogą świadczyć następujące symptomy:

• brak energii (letarg),
• senność,
• niski poziom glukozy we krwi (hipoglikemia),
• niski poziom ciał ketonowych w moczu.

Choroba może wiązać się z poważnymi powikłaniami w postaci:

• śpiączki,
• napadów drgawek,
• zatrzymania oddechu,
• zaburzeń pracy wątroby,
• zatrzymania akcji serca,
• śmierci dziecka.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• unikanie głodówek,
• unikanie spożycia średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
• dożylne lub doustne podawanie glukozy.

Deficyt syntetazy karbamoilofosforanu to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Wiąże się z kumulowaniem amoniaku we krwi, który w nadmiarze działa toksycznie i powoduje m.in. uszkodzenie układu nerwowego.

INNE NAZWY: CPS1D, deficyt CPS1

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – brak danych, Japonia – 1:800 000

ŚMIERTELNOŚĆ: brak leczenia najczęściej skutkuje śmiercią

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie CPS1, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymu odpowiadającego za przekształcanie mocznika – syntetazy karbamoilofosforanowej I. Z tego powodu występują nieprawidłowości w cyklu mocznikowym, a mocznik kumuluje się w organizmie.

OBJAWY:

Pierwsze symptomy można zaobserwować u chorego dziecka najczęściej już w pierwszych dniach życia (24-48 godzin od narodzin). Brak leczenia może skutkować kolejnymi napadami silnych objawów, nawet ze skutkiem śmiertelnym. U niektórych chorych symptomy pojawiają się później i są lżejsze. Nie wszystkie objawy są obecne u wszystkich chorych.

• nadmierna senność;
• drażliwość;
• wymioty;
• nieprawidłowe napięcie mięśni;
• letargi, śpiączka;
• nieregularny oddech;
• podwyższona temperatura ciała;
• kłopoty z przełykaniem i karmieniem;
• drgawki;
• opóźnienie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu mocznika we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Należy wprowadzić je jak najszybciej, by zapobiec kolejnym napadom silnych objawów i uchronić życie dziecka. Leczenie ma na celu przede wszystkim obniżenie poziomu mocznika we krwi. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka;
• podawanie leków (np. benzoesanu sodu);
• w niektórych przypadkach przeszczep wątroby.

Dysplazja przynasadowa McKusicka jest bardzo rzadką wadą genetyczną z grupy dysplazji przynasadowych. Na skutek mutacji w jednym z genów dochodzi do nieprawidłowości w obrębie chrząstki nasadowej kości długich (płytki wzrostowej). Anomalie występują na poziomie chondrocytów, czyli komórek tkanki chrzęstnej. Chorobie towarzyszą liczne objawy, m.in. zmiany kostne oraz spadek odporności.

INNE NAZWY CHOROBY: Zespół McKusicka, hipoplazja chrząstkowo-włosowa

ROZPOWSZECHNIENIE: według większości źródeł – 1 na 20000 – 23000 żywo urodzonych dzieci (występuje częściej u Finów oraz Amiszy).

ŚMIERTELNOŚĆ: ok. 1 na 75-80 urodzonych dzieci.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Dysplazja przynasadowa McKusicka spowodowana jest mutacją w genie zlokalizowanym na chromosomie 9 o nazwie RMPR. Gen ten nie koduje białka, lecz komponentę RNA enzymu mitochondrialnej endorybonukleazy RNA. W wyniku nieprawidłowości w genie powstaje niekodujące, niestabilne RNA. RMPR jest rybonukleoproteiną występującą w jądrze oraz mitochondriach komórkowych. Odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu się komórek chrzęstnych – wspomnianych chondrocytów.

OBJAWY:

Objawy dysplazji przynasadowej McKusicka widoczne są  już u noworodków i niemowląt. Na obraz kliniczny składają się następujące symptomy:

• jasne, cienkie i rzadkie włosy (hipoplazja włosów);
• niskorosłość;
• krótkie kończyny, przede wszystkim w odcinkach proksymalnych (mikromelia rizomeliczna);
• krótkie dłonie z nadmierną ruchomością w stawach;
• patologiczne zmiany w przynasadach kości długich (postrzępione, o nieregularnym kształcie);
• limfopenia – niedobór limfocytów (komórek układu odpornościowego) wraz ze znacznym osłabienia odporności komórkowej.
• niedokrwistość (niedobór czerwonych krwinek)

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• obserwacja obecnych u dziecka objawów;
• możliwa diagnostyka prenatalna inwazyjna i nieinwazyjna.

LECZENIE:  

Leczenie dziecka z dysplazją przynasadową McKusicka wymaga współpracy wielu specjalistów – m.in. pediatry, ortopedy, dermatologa, hematologa, immunologa. Zmiany kostne można korygować operacyjnie. W leczeniu niedoboru odporności stosuje się natomiast:

• leki przeciwwirusowe;
• antybiotykoterapię;
• terapię zastępczą immunoglobulinami
• przeszczep szpiku kostnego
• transfuzje krwi.

Dziedziczna nietolerancja fruktozy (inaczej fruktozemia) jest chorobą genetyczną polegającą na niedoborze lub całkowitym braku enzymu odpowiedzialnego za rozkład fruktozy (cukru owocowego) w wątrobie. Na skutek choroby fruktoza nie jest prawidłowo metabolizowana, a w organizmie dziecka kumulują się toksyczne substancje, które uszkadzają wątrobę. Wrodzonej nietolerancji fruktozy nie należy mylić ze stanem zwanym zespołem złego wchłaniania fruktozy.

INNE NAZWY: wrodzona nietolerancja fruktozy, fruktozemia, niedobór aldolazy B, niedobór aldolazy fruktozo-1-fosforanowej.

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1: 20 000-30 000.

ŚMIERTELNOŚĆ: Jeśli pomimo objawów z diety dziecka nie wyłączy się fruktozy, choroba może dojść do niewydolności nerek i wątroby, a w konsekwencji do śmierci. Brak danych liczbowych na temat śmiertelności.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Wrodzoną nietolerancję fruktozy powoduje mutacja w genie ALDOB. Gen zawiera zakodowaną informację do budowy enzymu aldolazy fruktozo-1-fosforanowej (aldolazy B). Enzym ten występuje głównie w wątrobie i bierze udział w rozkładzie (metabolizmie) fruktozy – do postaci, którą organizm wykorzystuje potem do produkcji energii. Mutacje genu ALDOB zmniejszają aktywność enzymu, zaburzając jego zdolność do metabolizowania fruktozy. W efekcie w organizmie chorego dziecka gromadzą się toksyczne metabolity, które uszkadzają komórki wątroby.

OBJAWY:

Objawy dziedzicznej nietolerancji fruktozy ujawniają się dopiero w momencie wprowadzenia do diety niemowlęcia posiłków owocowo-warzywnych, gdyż to właśnie one są głównym źródłem cukru owocowego. Po podaniu produktu zawierającego fruktozę u dziecka mogą wystąpić:

• biegunka;
• wymioty;
• wzdęcie brzucha;
• bóle brzucha;
• hipoglikemia (spadek cukru we krwi);
• spowolnienie rozwoju intelektualnego i motorycznego u dziecka;
• senność;
• niepokój;
• powiększenie wątroby;
• dysfunkcja wątroby i nerek, mogąca zakończyć się nawet śmiercią dziecka (w szczególnie ciężkich przypadkach).

 DIAGNOSTYKA:

• badanie aktywności enzymu (aldolazy fruktozo-1-fosforanowej);
• test obciążenia fruktozą;
• badania genetyczne w kierunku mutacji genu powodującego chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Leczenie wrodzonej nietolerancji fruktozy polega głównie na całkowitym wyłączeniu fruktozy z diety dziecka (w tym owoców i warzyw).

Encefalopatia etylomalonilowa to wrodzony błąd metabolizmu o podłożu genetycznym, który polega na niedoborze lub braku pewnego enzymu. To powoduje kumulację związków siarczkowych, m.in. w mózgu i mięśniach, a w konsekwencji np. opóźnienie w rozwoju.

INNE NAZWY: EE,  syndrom EPEMA

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba jest rzadka, zdiagnozowano ok. 70 przypadków (głównie w populacji śródziemnomorskiej i arabskiej); istnieją przypuszczenia, że niektórych chorych zdiagnozowano mylnie (jako chorych na inne schorzenia układu nerwowego)

ŚMIERTELNOŚĆ: średnia długość życia chorych wynosi mniej niż 10 lat

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie ETHE1, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymu grającego ważną rolę w produkcji energii. Kumulacja związków siarczkowych w organizmie.

OBJAWY:

Pierwsze symptomy można zaobserwować najczęściej zaraz po narodzinach albo w pierwszych miesiącach życia. Nie wszystkie objawy są obecne u wszystkich chorych, ich nasilenie może być różne, zwykle nasilają się z czasem.

• biegunka;
• napady padaczkowe;
• drgawki;
• słabe przybieranie na wadze i wzroście;
• słabe napięcie mięśni;
• wysypka (małe czerwone kropki na skórze, patechiae)
• niebieskawe przebarwienia na dłoniach i stopach;
• opóźnienie rozwoju.

DIAGNOSTYKA:

• badania moczu;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Terapia obejmuje leczenie objawowe.

Fenyloketonuria jest metaboliczną chorobą genetyczną. Polega na zaburzeniach przemiany i nadmiernym gromadzeniu się fenyloalaniny – jednego z białek występującego w organizmie każdego człowieka. Fenyloketonuria jest chorobą bardzo niebezpieczną. Nieleczona może prowadzić do poważnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

INNE NAZWY: oligofrenia fenylopirogronowa, PKU (z ang. Phenylketonuria).

ROZPOWSZECHNIENIE:  ogólnie – 1:15 000, Polska 1:7 000, Irlandia 1: 4 500, Finlandia 1: 100 000.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

ŚMIERTELNOŚĆ: choroba może być śmiertelna, jeśli nie jest leczona; brak konkretnych danych.

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY: mutacja zlokalizowanego na 12 chromosomie genu PAH, kodującego enzym hydroksylazę fenyloalaninową.

OBJAWY:

Nadmiar fenyloalaniny uszkadza przede wszystkim układ nerwowy dziecka. Brak leczenia powoduje, że zaburzenia neurologiczne pogłębiają się. Zmiany te są nieodwracalne. Do najczęstszych objawów fenyloketonurii zalicza się:

• niepełnosprawność intelektualną,
• zaburzenia zachowania,
• drgawki i drżenie kończyn,
• wady chodu i postawy,
• wzmożenie napięcia mięśniowego,
• zahamowanie rozwoju motorycznego,
• wymioty,
• wysypki skórne,
• mysi zapach potu,
• jasne zabarwienie włosów, skóry i tęczówek oczu.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• diagnostyczne badania prenatalne

LECZENIE:

Opiera się przede wszystkim na diecie eliminacyjnej, ubogiej w fenyloalaninę.  Powinna ona zostać wprowadzona możliwie jak najszybciej, pod okiem doświadczonego dietetyka. Z diety dziecka cierpiącego na fenyloketonurię trzeba wyłączyć wszystkie produkty wysokobiałkowe, a więc m.in.

• mięso,
• mleko i przetwory mleczne,
• ryby,
• jaja,
• orzechy,
• kakao,
• czekoladę,
• fasolę,
• soję,
• groch,
• asparatam (sztuczny słodzik).

Choremu podaje się też specjalne preparaty białkozastępcze i niskobiałkowe. Dziecko, które przestrzega diety ma szansę normalnie funkcjonować i rozwijać się.

Fitosterolemia jest bardzo rzadką, lipidową chorobą metaboliczną. W jej przebiegu dochodzi do nadmiernego wchłaniania w jelitach dostarczanych w pokarmie fitosteroli (steroli roślinnych) oraz ich ograniczonego wydzielania z żółcią. W konsekwencji u chorego rozwijają się niebezpieczne dla zdrowia hipercholesterolemia oraz miażdżyca.

INNE NAZWY CHOROBY: sitosterolemia

ROZPOWSZECHNIENIE: Fitosterolemia występuje niezwykle rzadko. Do tej pory opisano ok. 80-100 przypadków tego schorzenia. Wielu chorych z łagodną hipercholesterolemią może jednak nie być prawidłowo diagnozowanych, dlatego przypuszcza się, że liczba chorych jest większa.

ŚMIERTELNOŚĆ: Brak danych liczbowych. Wiadomo natomiast, że złogi tłuszczowe gromadzące się w tętnicach mogą uniemożliwić swobodny przepływ krwi, doprowadzając do zawału serca, udaru mózgu, a co za tym idzie do nagłej śmierci.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Fitosterolemię powodują mutacje w genach ABCG5 oraz ABCG8 zlokalizowanych na chromosomie 2. Mutacje te upośledzeają działanie transporterów białkowych z rodziny ABC. W efekcie sterole zamiast zostać usunięte z organizmu, odkładają się w tętnicach, skórze oraz innych tkankach.

OBJAWY:

Fitosterolemia może dać o sobie znać już w dzieciństwie. Pierwszym niepokojącym symptomem jest zazwyczaj podwyższopoziom cholesterolu u dziecka. Poza tym najbardziej charakterystycznym objawem na obraz kliniczny fitosterolemii składają się:

• żółtaki – małe żółtawe narośla powstające z nagromadzenia się cholesterolu w skórze. Mogą pojawić się w dowolnym miejscu na skórze lub tuż pod skórą – najczęściej pojawiają się na powiekach, piętach, łokciach, pośladkach i kolanach, ale mogą występować również w ścięgnach, np. ścięgnie Achillesa.
• nieprawidłowe próby wątrobowe;
• niedokrwistość hemolityczna – niedokrwistość wynikająca z hemolizy, czyli nadmiernego rozpadu czerwonych krwinek;
• ból i sztywność stawów wynikające z gromadzenia się złogów tłuszczowych w stawach.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA
• podstawowe badania laboratoryjne (w tym badania krwi);
• badanie poziomu „złego” cholesterolu – LDL

LECZENIE:  

• leki obniżające poziom cholesterolu we krwi;
• leki zmniejszające przyswajanie LDL i fitosteroli;
• odpowiednio skomponowana dieta.

Galaktozemia jest rzadką, wrodzoną wadą metabolizmu. Powoduje, że organizm chorego dziecka nie potrafi przetworzyć cukru zwanego galaktozą w glukozę. Dochodzi do gromadzenia się galaktozy (i jej pochodnych) w tkankach i narządach, co w konsekwencji wywołuje u dziecka szereg niepożądanych objawów. Wyróżniamy aż 3 typu galaktozemii.

INNE NAZWY: galaktozemia klasyczna, niedobór galaktokinazy (galaktozemia typu 2), deficyt GALE, deficyt GALK, niedobór epimerazy galaktozy, niedobór urydylotransferazy galaktozo –1 – fosforanowej.

ROZPOWSZECHNIENIE: Europa – 1:60 000, Polska – 1:35 000

ŚMIERTELNOŚĆ: Galaktozemia często prowadzi do śmierci noworodka, jeśli nie zostanie wykryta zaraz po narodzinach. Zgon następuje zwykle na skutek posocznicy lub niewydolności wątroby. Brak dokładnych danych liczbowych na temat śmiertelności.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Galaktozemia jest efektem mutacji w genach kodujących enzymy: GALK, GALT i GALE. Uszkodzenie genów powoduje niedobór ww. enzymów, a co za tym idzie zaburzenia w prawidłowej przemianie galaktozy w glukozę. W organizmie dziecka zaczynają kumulować się toksyczne metabolity, które uszkadzają układ nerwowy, nerki, wątrobę i wzrok.

OBJAWY:

Objawy galaktozemii mogą wystąpić już w trakcie pierwszych 48 godzin życia noworodka, kiedy zaczyna być ono karmione mlekiem matki. Mleko kobiece zawiera laktozę – cukier mleczny, w którego skład wchodzi właśnie galaktoza. Po włączeniu galaktozy do diety u chorego dziecka mogą pojawić się:

• biegunka;
• wymioty;
• brak apetytu;
• brak przyrostu masy ciała.

W późniejszym okresie u dziecka zaczynają być widoczne objawy świadczące o niewydolności wątroby:

• żółtaczka;
• hepatoslenomegalia (jednoczesne powiększenie wątroby i śledziony);
• zaburzenia krzepnięcia;
• posocznica (spowodowana zakażeniem bakterią E. coli);
• upośledzenie pracy cewek nerkowych;
• obustronna zaćma;
• opóźnienie rozwoju mowy;
• niepełnosprawność intelektualna.

 DIAGNOSTYKA:

• oznaczenie aktywności enzymu urydylilotransferazy galaktozo-1-fosforanu (GALT) w erytrocytach;
• oznaczenie stężenia galaktitolu w moczu i krwi;
• oznaczenie stężenia galaktozo-1-fosforanu we krwi;
• oznaczenie stężenia galaktozy we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• Eliminacja galaktozy i laktozy z diety dziecka (w tym mleka i produktów mlecznych, podrobów, roślin strączkowych i niektórych owoców);
• Dziecko karmi się specjalnymi mieszankami bezlaktozowymi, zastępującymi mleko matki.

Wczesne rozpoczęcie leczenia (zaraz po urodzeniu)  daje szansę na ustąpienie objawów i zmniejszenie ryzyka nieodwracalnych zmian, w tym zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, prowadzących do niepełnosprawności intelektualnej.

Glikogenoza typu Ia jest rzadką, dziedziczną chorobą genetyczną i jednocześnie najczęstszą spośród znanych nam glikogenoz. Polega na zaburzeniach metabolizmu glikogenu – jednego z wielocukrów występujących w organizmie człowieka. W przebiegu choroby dochodzi do nadmiernego gromadzenia się glikogenu w wątrobie oraz w nerkach, czego skutkiem jest przerost tych narządów.

INNE NAZWY: choroba von Gierkego, GSD1a, glikogenoza wątrobowo-nerkowa, wątrobowo-nerkowa postać GSD, Choroba Spichrzania Glikogenu typu I, niedobór glukozo-6 fosfatazy

ROZPOWSZECHNIENIE: Glikogenoza typu I – 1:100 000 w populacji ogólnej. Typ Ia występuje częściej niż Ib i stanowi 80% wszystkich przypadków GSDI.

ŚMIERTELNOŚĆ:  Choroba często prowadzi do śmierci. Nawet 1/3 dzieci z glikogenową typu I umiera w następstwie hipoglikemii oraz zakażeń.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być uszkodzone).

PRZYCZYNY:

Glikogenoza typu Ia spowodowana jest mutacją w genie G6PC kodującego enzym glukozo-6-fosfataza. W normalnych warunkach enzym ten rozkłada glukozo-6-fosforan na cukier prosty – glukozę. Na skutek mutacji glukozo-6-fosforan zamiast zostać rozbity do glukozy, przekształca się w glikogen, który gromadzi się w nadmiarze w wątrobie, nerkach i jelitach, stając się dla nich toksyczny. W rezultacie glikogen uniemożliwia tym narządom normalne funkcjonowanie.

OBJAWY:

Pierwsze objawy choroby von Gierkego pojawiają się zwykle już u 3-4 miesięcznego dziecka. Zaczyna się od spadków cukru we krwi (hipoglikemii) w czasie, gdy dziecko nie je, które mogą prowadzić nawet do drgawek. U niemowlęcia stwierdza się również podwyższony poziom mleczanu, triglicerydów i kwasu moczowego. Do pozostałych objawów zalicza się:

• zahamowanie wzrostu u niemowlęcia,
• powiększenie obwodu brzucha (skutek powiększenia wątroby),
• powiększenie nerek,
• szczupłe kończyny,
• ksantomy (grudki cholesterolu na powierzchni skóry),
• biegunka,
• opóźnienie dojrzewania płciowego (w późniejszych latach),
• osteoporoza (w późniejszych latach),
• zespół policystycznych jajników.

Glikogenoza typu I może ostatecznie prowadzić do rozwoju nowotworu nerek oraz wątroby.

DIAGNOSTYKA:

• analiza obecnych u dziecka objawów,
• biopsja wątroby,
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA,
• wyniki testów laboratoryjnych w kierunku poziomu glukozy, kwasu moczowego, mleczanu i lipidów we krwi.

LECZENIE:

• Stosowanie odpowiednio skomponowanej diety: częste posiłki, unikanie głodówek,
• podawanie niegotowanej skrobi kukurydzianej (będącej źródłem powoli uwalnianej glukozy,
• ograniczenie spożycia fruktozy i galaktozy.

Choroba Pompy’ego to rzadka lizosomalna choroba spichrzeniowa. Organizm osoby cierpiącej na to schorzenie nie może rozłożyć jednego z wielocukrów – glikogenu. Jest to spowodowane brakiem lub obniżoną aktywnością enzymu alfa-glukozydazy. Choroba Pompy’ego daje przede wszystkim objawy ze strony układu mięśniowego. Mięśnie szkieletowe oraz mięsień sercowy osoby chorej stopniowo zaczynają słabnąć, powodując m.in. problemy z chodzeniem i oddychaniem.

INNE NAZWY: Glikogenoza typu II

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:40 000 do 1:300 000 urodzeń.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

ŚMIERTELNOŚĆ: Rokowanie jest zależne od momentu wystąpienia pierwszych symptomów choroby i ich nasilenia. Dla nieleczonych dzieci jest to choroba śmiertelna.

PRZYCZYNY:

Glikogenozę typu II powoduje mutacja genu GAA. Na skutek jego uszkodzenia organizm nie rozkłada glikogenu do glukozy. W efekcie glikogen gromadzi się w lizosomach komórek, a co za tym idzie w narządach wewnętrznych, stopniowo je uszkadzając. Glikogen odkłada się przede wszystkim w mięśniach szkieletowych i w mięśniu sercowym, co prowadzi do ich powolnego zaniku.

OBJAWY:

Choroba Pompy’ego może dawać bardzo zróżnicowane objawy. W zależności od momentu wystąpienia pierwszych symptomów wyróżnia się 2 typy choroby Pompy’ego – postać dziecięcą (typ I) i wieku dorosłego (typ II).

U dziecka cierpiącego na typ I objawy choroby Pompy’ego można zauważyć już w pierwszych miesiącach życia. W tym przypadku choroba bardzo szybko postępuje. Niemowlę może mieć następujące objawy:

• powiększony język;
• powiększony mięsień sercowy;
• trudności w przełykaniu;
• trudności w oddychaniu.

W przypadku II typu choroby Pompy’ego objawy zaczynają być widoczne dopiero w wieku młodzieńczym albo dopiero w dorosłości. Jej przebieg jest zwykle łagodniejszy.

Generalnie do objawów glikogenozy typu II zalicza się:

• postępujące osłabienie mięśni tułowia i kończyn – i w związku z tym problemy z chodzeniem;
• bóle i zawroty głowy;
• zmęczenie;
• bóle kręgosłupa;
• skoliozę;
• powiększony język;
• powiększoną wątrobę;
• bezdech nocny;
• spadek masy ciała.

DIAGNOSTYKA:

Chorobę łatwiej rozpoznaje się u dzieci, ponieważ objawy są bardziej nasilone i szybko występują. Diagnostyka często wymaga konsultacji wielu specjalistów: pediatry, kardiologa, neurologa czy genetyka. U dorosłych diagnozowanie choroby Pompy’ego jest dużo trudniejsze ze względu na niespecyficzne objawy.

Diagnostyka choroby Pompy’ego obejmuje:

• analizę obecnych u dziecka objawów;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• ocenę aktywności enzymu GAA;
• ocenę poziomu enzymu kinazy keratynowej – u większości chorych jest on za wysoki;
• biopsję skóry lub mięśni;
• elektromiografię;
• echokardiografię;
• elektrokardiografię.

LECZENIE:

Chorobę Pompy’ego można skuteczne leczyć za pomocą enzymatycznej terapii zastępczej (ETZ). Terapia polega na podawaniu choremu brakującego enzymu za pośrednictwem kroplówki. Chory otrzymuje ją raz na 2 tygodnie. Enzym rozbija skumulowane wielocukry, hamując tym samym rozwój choroby i przywracając sprawność fizyczną. Glikogenoza typu II jest jedną z niewielu chorób rzadkich i jedyną z grupy chorób nerwowo-mięśniowych, która w Polsce podlega refundacji.

Hipermetioninemia to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na obecności nadmiaru metioniny we krwi z powodu nieprawidłowego metabolizmu tej substancji. U wielu chorych nie daje widocznych objawów, jednak może powodować uszkodzenia organów.

INNE NAZWY: MET, niedobór GNMT, niedobór MAT

ROZPOWSZECHNIENIE: brak danych

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe), okazjonalnie autosomalnie dominujące

PRZYCZYNY:

zaburzony metabolizm metioniny związany z nieprawidłowym działaniem enzymów. Wiąże się mutacją w genach: MMADH, MAT1A, GNMT i/lub AHCY (każdy z genów odpowiada za produkcję innego enzymu).

OBJAWY:

Choroba często nie daje widocznych objawów, szczególnie na początku. Bywa, że występuje z innymi chorobami metabolicznymi, np. Homocystynuria, tyrozynemią czy galaktozemią. Symptomy u każdego mogą być trochę inne i mieć różne nasilenie.

• słabe napięcie mięśni;
• kłopoty z nauką i rozwojem;
• ospałość, zmęczenie;
• zapach moczu, potu i oddechu przypominający zapach gotowanej kapusty;
• upośledzenie umysłowe;
• kłopoty z wątrobą (nawet nowotwór).

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu metioniny we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie wprowadzenie leczenia daje szansę na uniknięcie powikłań i umożliwia normalne życie chorego. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem metioniny;
• podawanie leków;
• przeszczep wątroby.

Hipertermia złośliwa (gorączka złośliwa) to choroba uwarunkowana genetycznie, w której po podaniu znieczulenia ogólnego dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury i zesztywnienia mięśni. Hipertermia złośliwa może spowodować, że z pozoru bezpieczny zabieg chirurgiczny, a nawet zwykła wizyta u dentysty może zakończyć się śmiercią dziecka.

INNE NAZWY: gorączka złośliwa, hipertermia przy znieczuleniu

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie: 1:10 000 do 1: 50 000 znieczuleń. Częstotliwość występowania tej choroby jest prawdopodobnie większa. Rzeczywistą liczbę chorych trudno jest jednak ustalić, ponieważ część osób posiadających genetyczne predyspozycje do hipertermii złośliwej nigdy nie zostało poddanych znieczuleniu ogólnemu.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA:  autosomalny dominujący (aby zachorować wystarczy posiadać tylko jedną wadliwą kopię genu).

ŚMIERTELNOŚĆ: Wysoka: bez podjęcia leczenia 90% dzieci umiera. Po zastosowaniu leczenia śmiertelność wynosi ok. 10-20%.

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Za chorobę odpowiadają mutacje w genach RYR1 i CACNA1S. Choroba prowadzi do nadmiernego metabolizmu mięśni szkieletowych (hipermetabolizm). Hipertermii złośliwej towarzyszy wzrost stężenia jonów wapnia i nagromadzenie dwutlenku węgla w organizmie. Do wystąpienia objawów choroby dochodzi po podaniu niektórych anestetyków (głównie są to halogenowe anestetyki wziewne i chlorek sukcynylocholiny), czyli środków stosowanych przy znieczulaniu pacjentów do zabiegów chirurgicznych. Czynnikiem wyzwalającym chorobę może być również duży stres.

OBJAWY:

Zastosowanie znieczulenia ogólnego u dziecka z genetyczną predyspozycja do hipertermii złośliwej może wywołać:

• nagły wzrost temperatury (powyżej 40°C);
• sztywność mięśni;
• rabdomiolizę (rozpad mięśni);
• kwasicę;
• nadciśnienie tętnicze;
• wzrost tętna;
• arytmię.

DIAGNOSTYKA:

• analiza podstawowych parametrów: temperatury, pracy serca, liczby oddechów; ciśnienia tętniczego;
• badania laboratoryjne: w tym m.in. badanie stężenia ETCO2, badanie stężenia CPK (kinaza kreatynowa);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• zaprzestanie podawania znieczulenia ogólnego;
• schładzanie ciała pacjenta lodem;
• podanie Dantrolenu;
• hiperwentylacja tlenem (O₂);
• podanie glukozy;
• po ustabilizowaniu pacjent wymaga 24-godzinnej obserwacji.

Hiperwalinemia to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na nadmiernej obecności waliny w moczu i krwi. Nadmiar waliny powoduje m.in. upośledzenie fizyczne i umysłowe. W przeciwieństwie do choroby syropu klonowego (również związanego z nadmiarem tego aminokwasu) nie objawia się jednak charakterystycznym zapachem moczu.

INNE NAZWY: walinemia, deficyt transaminazy waliny

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – brak danych, USA – 1:250 000

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczona hiperwalinemia może zagrażać życiu

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genach BCAT1 i/lub BCAT2 powodujące niedobór lub zmniejszoną aktywność enzymu transaminazy waliny, który odpowiada za przekształcanie waliny. Z tego powodu walina odkłada się w organizmie chorego.

OBJAWY:

Zwykle pierwsze objawy hiperwalinemii występują zaraz po urodzeniu. Nasilenie objawów może trochę się różnić (zależnie od natężenia waliny w organizmie), a ponadto – nie wszystkie symptomy są obecne u każdego chorego.

• słaby apetyt;
• wymioty;
• słabe napięcie mięśniowe;
• problemy ze wzrostem i przybieraniem na wadze;
• nadpobudliwość;
• nietolerancja białka, skaza białkowa;
• odwodnienie;
• senność;
• śpiączka;
• upośledzenie fizyczne i umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu waliny w moczu i krwi;
• badania poziomu innych produktów metabolizmu w moczu i krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie wprowadzenie leczenia jest szansą na uniknięcie najgroźniejszych objawów i ochronę życia dziecka. Polega na obniżeniu poziomu waliny do stanu normalnego. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem waliny (jest obecna przede wszystkim w mięsie, rybach, produktach mlecznych czy soczewicy).

Histydynemia to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. W jej przebiegu w organizmie występuje nadmiar histydyny. Choroba uważana jest za jedną z łagodniejszych, u wielu chorych objawy są delikatne lub w ogóle nie występują, jednak czasami schorzenie może powodować też zaburzenia.

INNE NAZWY: histydynuria, deficyt HAL, deficyt HIS, hiperhistydynemia, deficyt histydyny

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:12 000, Japonia – 1:9 600, Quebec – 1:8 600, Saguenay-Lac-Saint-Jean (region Quebecu) – 1:3 998

ŚMIERTELNOŚĆ: choroba uznawana jest za łagodną

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje genetyczne w genie HAL powodujące niedobór lub zmniejszoną aktywność enzymu histydazy, który odpowiada za przekształcanie histydyny. We krwi chorego znajduje się nadmiar histydyny, a w moczu nie tylko tej substancji, ale też innych imidazolowych produktów metabolizmu.

OBJAWY:

U wielu chorych objawy mogą nie występować, a ich IQ jest prawidłowe, jednak istnieją też chorzy z symptomami o różnym nasileniu.

• zaburzenia rozwoju;
• drgawki;
• kłopoty z przyswajaniem nowych informacji;
• zaburzenia mowy i słuchu;
• upośledzenie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• badanie poziomu histydyny we krwi i moczu;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

W przypadku braku objawów raczej nie prowadzi się leczenia, konieczne jest monitorowanie poziomu histydyny. Jeśli histydynemia zostaje wykryta i daje objawy, leczenie najlepiej rozpocząć jak najszybciej. Dzięki temu możliwe będzie zmniejszenie lub całkowite uniknięcie symptomów i prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem histydyny (mięsa, ryb, serów żółtych).

Homocystynuria to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. W jej przebiegu w organizmie odkłada się nadmiar homocysteiny – aminokwasu, który w nadmiarze działa toksycznie. Zbyt duża ilość homocysteiny powoduje uszkodzenie m.in. ośrodkowego układu nerwowego, mięśni, oczu czy naczyń krwionośnych.

INNE NAZWY: homocystynuria spowodowana niedoborem beta-syntazy cystationinowej, homocysteinemia, niedobór beta-syntazy cystationinowej

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:160 000, Irlandia – 1:65 000, Niemcy – 1:17 800, Norwegia 1:6 400, Katar – 1:1 800

ŚMIERTELNOŚĆ: najczęściej w 3. dekadzie życia (z powodu zakrzepów)

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

niedobór lub zmniejszona aktywność enzymu odpowiadającego za przekształcanie homocysteiny – β-Syntazy cystationinowej lub zaburzenia przemiany homocysteiny. Najczęściej ten stan rzeczy jest spowodowany mutacjami w genach: CBS, MMADHC, MTR, MTRR, MTHFR.

OBJAWY:

Na początku dziecko nie ma żadnych objawów, jednak brak diagnozy i leczenia powodują, że choroba postępuje. Choroba może mieć wpływ na różne narządy. Nie u wszystkich chorych obecne są wszystkie objawy, a natężenie symptomów też może się różnić.

• słabe przybieranie na wadze i wzroście;
• wysypka na twarzy;
• cienka, delikatna skóra;
• opóźnienie rozwoju, kłopoty z nauką siadania, chodzenia, mówienia etc.;
• problemy emocjonalne, np. lęk, depresja, zaburzenia osobowości;
• postępująca niepełnosprawność umysłowa;
• wydłużone ręce i nogi, smukła sylwetka;
• długie, „pająkowate” palce;
• osteoporoza;
• problemy ortopedyczne (m.in. koślawe kolana, skolioza, kifoza, lejkowata albo wypukła klatka piersiowa);
• większa lepkość krwi, zakrzepy;
• przepuklina pachwinowa;
• problemy ze wzrokiem (m.in. zwichnięcie soczewek, krótkowzroczność, drżenie tęczówek).

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu aminokwasów we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Im szybciej zostanie wprowadzone, tym większa szansa na ochronę zdrowia i życia dziecka oraz uniknięcie niebezpiecznych powikłań. Terapia obejmuje:

• leczenie witaminami B6, B12 i kwasem foliowym;
• dietę z ograniczeniem białka i bogatą w cysteinę;
• podawanie leków.

Kwasica argininobursztynianowa jest rzadką wadą metaboliczną o podłożu genetycznym. W wyniku braku lub niedoboru enzymu –  liazy argininobursztynianowej – w organizmie dziecka zaczyna gromadzić się azot (w postaci amoniaku). Najbardziej narażony na jego szkodliwe działanie jest układ nerwowy, stąd też choroba może powodować poważne zaburzenia neurologiczne.

INNE NAZWY: Acyduria argininobursztynianowa

ROZPOWSZECHNIENIE: ok. 1: 70 000. Dokładne określenie częstotliwości występowania tej choroby jest trudne, ponieważ w wielu przypadkach pozostaje nierozpoznana.

ŚMIERTELNOŚĆ: Długość życia chorych jest trudna do oszacowania. Wiadomo jednak, że schorzenie wiąże się z wysoką śmiertelnością, a chorzy nie dożywają zwykle 30 lat.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Przyczyną choroby jest mutacja położonego na długim ramieniu chromosomu 7 genu ASL. Zmiana w tym pojedynczym genie powoduje niedobór lub całkowity brak enzymu, odpowiedzialnego za usuwanie azotu z organizmu (zaburzenia cyklu mocznikowego).

OBJAWY:

Moment pojawiania się pierwszych objawów choroby, jak również ich nasilenie zależą od tego, czy mamy do czynienia z całkowitym brakiem, czy tylko częściowym niedoborem wspomnianego enzymu. W pierwszym przypadku objawy kwasicy argininobursztynianowej mogą być widoczne nawet kilkadziesiąt godzin po narodzinach. U dziecka chorego na ten typ kwasicy mogą się pojawić następujące objawy:

•  senność,
• brak apetytu,
• letarg,
• gorączka,
• drgawki,
• zaburzenia oddychania,
• wymioty,
• obrzęk mózgu,
• powiększenie wątroby,
• zahamowanie wzrostu,
• niedobory masy ciała.

Nieleczona kwasica argininobursztynianowa może prowadzić do śpiączki, a także poważnych zaburzeń neurologicznych w postaci niepełnosprawności intelektualnej.

W niektórych przypadkach pierwsze objawy choroby mogą pojawić się dopiero we wczesnym dzieciństwie, a nawet w dorosłości.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;

LECZENIE:

Kwasica argininobursztynianowa jest obecnie nieuleczalna. Można jednak spowolnić jej postęp i dać dziecku szansę na większy komfort życia. Terapia wymaga nieraz zaangażowania wielu specjalistów: pediatry, dietetyka, neurologa czy genetyka. Podstawą leczenia jest stosowanie diety niskobiałkowej, co ma zapobiegać kumulowaniu się amoniaku w organizmie. Aby nie narazić dziecka na niedobory białka, podaje mu się preparaty białkozastępcze.

Kwasica glutarowa typu II jest wrodzonym zaburzeniem metabolizmu, w którym organizm nie jest w stanie rozłożyć tłuszczów i białek w celu wyprodukowania sobie energii. Tłuszcze i białka, niezupełnie rozłożone przez organizm chorego, kumulują się we krwi i tkankach, powodując ich zakwaszenie. Taki stan nazywamy kwasicą metaboliczną.

INNE NAZWY: acyduria glutarowa typu II, niedobór flawoproteiny przenoszącej elektrony, niedobór oksydoreduktazy flawoproteiny przenoszącej elektron-ubichinon, deficyt wielu dehydrogenaz acylo CoA, niedobór ETFA, niedobór ETFB, niedobór ETFDH.

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólne – ok. 1: 200 000. Częstotliwość występowania tej choroby nie została określona. W poszczególnych populacjach stwierdza się dużą zmienność rozpowszechnienia kwasicy glutarowej typu II.

ŚMIERTELNOŚĆ: Brak danych. Nieleczona stanowi zagrożenie życia.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Kwasica glutarowa typu II jest wynikiem mutacji trzech genów: ETFA, ETFB, ETFDH. Dwa pierwsze geny zawierają instrukcję do budowy enzymu flawoproteiny przenoszącej elektrony. Gen ETFDH zawiera natomiast instrukcję do produkcji enzymu dehydrogenazy flawoproteiny przenoszącej elektrony. Mutacje powodują, że enzymy te nie mogą pełnić swoich funkcji, czyli rozkładać tłuszczów i białek w celu wytworzenia potrzebnej organizmowi energii.

OBJAWY:

Przebieg choroby zależy od tego, czy mamy do czynienia z całkowitym czy tylko częściowym brakiem enzymu. Przy całkowitym objawy choroby mogą być znacznie bardziej nasilone, przy częściowym kwasica może przebiegać łagodniej. Pierwsze symptomy kwasicy glutarowej typu 2 zaczynają się ujawniać, gdy nastąpi tzw. kryzys metaboliczny, któremu towarzyszy m.in. spadek cukru we krwi (hipoglikemia). U dziecka mogą wtedy wystąpić:

• osłabienie,
• brak apetytu,
• rozdrażnienie,
• nadmierna senność,
• wymioty,
• biegunka,
• gorączka,
• zmiany w zachowaniu.

U dzieci z kwasicą glutarową typu 2 obserwuje się też:

• zaburzenia fizyczne,
• wady rozwojowe mózgu,
• powiększenie wątroby,
• powiększenie i osłabienie serca (kardiomiopatia rozstrzeniowa),
• wady nerek (torbielowatość nerek),
• wady w obrębie układu rozrodczego,
• specyficzne rysy twarzy,
• zapach podobny do woni spoconych stóp.

Do zaostrzenia objawów kwasicy glutarowej typu II może dojść na skutek:

• wysiłku fizycznego,
• stresu,
• infekcji,
• głodówki.

 DIAGNOSTYKA

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• Analiza obrazu klinicznego

 LECZENIE:

Nieleczona kwasica glutarowa typu II  możne prowadzić nawet do śmierci dziecka, dlatego terapia powinna zostać wprowadzona możliwie jak najwcześniej. Leczenie tego rodzaju kwasicy polega na:

• Zastosowaniu u dziecka odpowiedniej diety – unikanie głodówek, podawanie kalorycznych posiłków o niskiej zawartości tłuszczów i białek, ale bogatych węglowodany
• Suplementacja ryboflawiną , L-karnityną i glicyną

Kwasica izowalerianowa jest rzadkim, genetycznym zaburzeniem metabolicznym. Polega na niezdolności organizmu do rozkładania białka – leucyny. Jest to spowodowane brakiem aktywności jednego z enzymów. W efekcie w organizmie chorego dziecka kumulują się szkodliwe produkty przemiany materii (kwasy organiczne), które niszczą organy wewnętrzne, powodując poważne problemy zdrowotne.

INNE NAZWY: acyduria izowalerianowa, acydemia izowalerianowa, niedobór dehydrogenazy izowalerylo-CoA, deficyt dehydrogenazy izowalerylo-CoA.

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:250 000

ŚMIERTELNOŚĆ: choroba może być śmiertelna, jeśli szybko nie zostanie rozpoczęte leczenie, brak dokładnych danych.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Kwasica izowalerianowa jest spowodowana mutacją w genie IVD. Gen ten zawiera w sobie zakodowaną informację na temat budowy enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie leucyny w organizmie. Uszkodzenie genu zmniejsza lub całkowicie blokuje aktywność tego enzymu, przez co białko nie rozkłada się na mniejsze elementy. Zamiast tego kwas izowalerianowy i inne szkodliwe związki odkładają się w organizmie dziecka, uszkadzając jego układ nerwowy i prowadząc do poważnych problemów zdrowotnych.

OBJAWY:

Objawy kwasicy izowalerianowej mogą mieć różne nasilenie. U jednego dziecka będą występować tylko lekkie dolegliwości (wśród chorych są nawet dzieci całkowicie bezobjawowe), inne będzie się borykać z ciężkimi objawami, często zagrażającymi życiu. W ciężkich przypadkach objawy kwasicy izowalerianowej mogą ujawnić się już po kilku dniach od narodzin dziecka. Chorobę charakteryzują następujące symptomy:

• wymioty;
• słaby przyrost masy ciała;
• letarg;
• ogólne opóźnienie rozwoju (od lekkiego po ciężkie);
• charakterystyczny zapach „spoconych stóp”;
• ostre zapalenie trzustki;
• drgawki;
• śpiączka.

 DIAGNOSTYKA:

• badania laboratoryjne;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Obecnie nie ma metody pozwalającej na całkowite wyleczenie kwasicy izowalerianowej. Po rozpoznaniu choroby należy natychmiast rozpocząć leczenie, aby zapobiec tzw. kryzysom metabolicznym i związanym z nimi komplikacjom. Dziecko powinno jeść zgodnie z ułożonym przez dietetyka planem żywieniowym. Z diety malucha trzeba wyeliminować wszystkie produkty wysokobiałkowe Stosuje się też tzw. żywienie medyczne w postaci specjalnych doustnych preparatów. Pomocna w usunięciu nadmiaru kwasu izowalerianowego z organizmu dziecka jest  także suplementacja glicyną i L-karnityną.

Kwasica metylomalonowa to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która należy do grupy kwasic organicznych. W jej przebiegu w organizmie nieprawidłowo rozkładane są pewne tłuszcze i białka. To powoduje odkładanie różnych substancji (głównie metylmalonylu CoA), które zatruwają chorą osobę.

INNE NAZWY: acyduria metylomalonowa, MMA, acydynemia metylomalonowa

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:50 000-100 000

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczona kwasica metylomalonowa może zagrażać życiu

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje genetyczne w genach MUT i/lub MMAA i/lub MMAB i/lub MCEE i/lub MMADHC powodujące niedobór lub zmniejszoną aktywność pewnego enzymu (mutaza metylomalonylo-CoA). Współpracuje on z witaminą B12 (rozbijając niektóre bloki budulcowe białka i tłuszczy). Jeśli enzym ten nie działa prawidłowo, niektóre tłuszcze i białka nie rozkładają się. W konsekwencji w organizmie dochodzi do kumulacji toksycznych substancji. 60% chorych ma mutację w genie MUT.

OBJAWY:

Najczęściej objawy kwasicy metylomalonowej występują we wczesnym dzieciństwie, jednak mogą pojawić się też w późniejszym wieku. Natężenie objawów może być różne (od średniego po ciężkie).

• wymioty;
• odwodnienie;
• przyspieszenie oddechu;
• słabe napięcie mięśni;
• zmęczenie;
• letargi, śpiączki;
• problemy z karmieniem;
• powiększenie wątroby;
• zbyt wolne przybieranie na wadze i wzroście;
• opóźnienie w rozwoju;
• choroby nerek;
• upośledzenie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• badanie poziomu kwasów organicznych w moczu;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Wczesne wykrycie choroby jest szansą na uniknięcie groźnych powikłań (w tym śpiączki, upośledzenia, a nawet śmierci). Leczenie rozpoczyna się jak najszybciej. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka;
• w niektórych przypadkach suplementację aktywnymi formami witaminy B12.

Kwasica propionowa jest uwarunkowaną genetycznie chorobą metaboliczną. Polega na niezdolności organizmu do rozkładania białek i tłuszczów, co jest spowodowane niedoborem jednego z enzymów. W organizmie chorego dziecka gromadzą się szkodliwe produkty przemiany materii (kwasy organiczne), które uszkadzają najważniejsze narządy wewnętrzne – serce, mózg, wątrobę i kości.

INNE NAZWY: acyduria propionowa, acydemia propionowa

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:100 000 żywych urodzeń; w niektórych populacjach (Innuici z Grenlandii, niektóre społeczności Amiszów, Arabia Saudyjska) kwasica propionowa może występować częściej.

ŚMIERTELNOŚĆ: wysoka we wczesnym dzieciństwie. Szybkie rozpoznanie choroby i wprowadzenie leczenia może przyczynić się do spadku śmiertelności.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Kwasica propionowa jest spowodowana mutacją w genach PCCA i PCCB. Geny te zawierają instrukcję do budowy enzymu o nazwie karboksylaza propionylo-CoA, odpowiedzialnego za rozkładanie białek i niektórych tłuszczów na drobniejsze cząsteczki. Mutacje w wyżej wymienionych genach prowadzą do niedoboru enzymu, przez co białka i tłuszcze nie ulegają rozpadowi. Zamiast tego w organizmie dziecka kumulują się szkodliwe związki, które niszczą poszczególne narządy, w tym serce, wątrobę, mózg i kości.

OBJAWY:

Pierwsze objawy kwasicy propionowej mogą być widoczne już po kilku dniach od narodzin dziecka. Niekiedy pojawiają się dopiero po kilku miesiącach. Przebieg choroby może być różny. Wśród najczęstszych symptomów kwasicy propionowej wymienia się:

• ogólne opóźnienie rozwoju;
• wymioty;
• problemy z karmieniem;
• odwodnienie;
• nieprzybieranie na wadze;
• brak apetytu;
• senność;
• wiotkość mięśni (hipotonia mięśniowa);
• drgawki;
• zaburzenia pracy serca;
• hiperamonemia (wysokie stężenie amoniaku we krwi);
• śpiączka.

DIAGNOSTYKA:

• badanie stężenia kwasu moczowego we krwi;
• badanie stężenia kwasu propionowego we krwi;
• badanie w kierunku obecności ciał ketonowych we krwi (ketoza);
• badanie stężenia kwasu metylocytrynowego, tigliloglicyny oraz kwasu tiglylowego w moczu;
• badania aktywności karboksylazy propionylo-CoA w leukocytach i fibroblastach skóry;
• badanie w kierunku trombocytopenii (niski poziom płytek krwi) i neutropenii (niski poziom neutrofilów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• dieta niskobiałkowa (z jadłospisu dziecka eliminuje się nabiał, mięso, ryby, jajka czy owoce morza);
• antybiotykoterapia;
• suplementacja L-kartniny i biotyny;
• nawadnianie;
• przeszczep wątroby (w ciężkich przypadkach).

Mnogi niedobór karboksylazy to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym (wrodzona wada metabolizmu biotyny). Polega na zmniejszonej aktywności enzymów zależnych od biotyny (witaminy H, B7), co powoduje liczne objawy, m.in. senność, drgawki, wysypkę. Istnieją dwa główne rodzaje choroby: niedobór biotynizady i niedobór syntetazy holokarboksylazy.

INNE NAZWY: MCD; dla niedoboru biotynizady: niedobór BTD, BIOT, późna postać mnogiego niedoboru karboksylazy; dla niedoboru syntetazy holokarboksylazy: niedobór HLCS, wczesna postać mnogiego niedoboru karboksylazy, niemowlęca postać mnogiego niedoboru karboksylazy

ROZPOWSZECHNIENIE: niedobór biotynizady – 1:60 000, niedobór syntetazy holokarboksylazy – 1:87 000 (szacowana liczba)

ŚMIERTELNOŚĆ: niedobór biotynizady: zależnie od aktywności źle działającego enzymu, najczęściej wczesne rozpoczęcie leczenia pozwala ochronić życie dziecka; niedobór syntetazy holokarboksylazy: powikłania choroby mogą być śmiertelne, jednak szybkie rozpoczęcie leczenia pozwala wielu z nich zapobiec

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genach, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymów zależnych od biotyny, przez co nie może ona prawidłowo się przekształcać. Za niedobór biotynizady odpowiadają mutacje w genie BTD, a za niedobór syntetazy holokarboksylazy – w genie HLCS.

OBJAWY:

Moment wystąpienia objawów zależy od rodzaju choroby. Objawy mogą być różnorodne i różnie nasilone, zależnie od tego, jak bardzo aktywność enzymu jest ograniczona. Przy niedoborze biotynizady pierwsze objawy widoczne są zwykle po kilku tygodniach-miesiącach życia lub nawet w latach późniejszych. Gdy dziecko ma lekką formę choroby, mogą występować np. podczas stresu czy infekcji. Przy niedoborze syntetazy holokarboksylazy pierwsze objawy widoczne są zwykle po kilku dniach-tygodniach życia.

• drgawki;
• słabe napięcie mięśni;
• problemy z oddychaniem;
• problemy z jedzeniem;
• problemy ze słuchem i wzrokiem;
• wysypka;
• utrata włosów;
• grzybica;
• senność;
• letargi;
• opóźnienie w rozwoju.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie wprowadzenie leczenia pozwala zmniejszyć nasilenie objawów i uniknąć ciężkich powikłań. Terapia obejmuje:

• podawanie suplementów biotyny;
• leczenie objawowe.

Mukopolisacharydoza typu II to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. W jej przebiegu w organizmie obserwuje się duży niedobór lub całkowity brak enzymu sulfatazy iduronianu, co powoduje m.in. zaburzenia układu kostnego, charakterystyczne rysy twarzy, uszkodzenia serca czy upośledzenie umysłowe (w postaci ciężkiej).

INNE NAZWY: zespół Huntera, MPS II, MPS typu II

ROZPOWSZECHNIENIE: różne dane – 1:72 000-132 000, 1: 100 000-150 000

ŚMIERTELNOŚĆ: chorzy z postacią ciężką choroby (A) umierają zwykle w drugiej dekadzie życia, z łagodną (B) przeżywają dłużej

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: recesywny sprzężony z płcią (z chromosomem X), zwykle chorują mężczyźni, ponieważ mają tylko jeden chromosom X. Kobiety najczęściej są nosicielkami wadliwego genu, jednak wykryto kilka przypadków choroby u kobiet.

PRZYCZYNY:

Mutacja w genie IDS wywołuje niedobór enzymu o sulfatazy iduronianu. W konsekwencji w organizmie odkładają się siarczan dermatanu i siarczan heparanu, które powodują uszkodzenie komórek.

OBJAWY:

Zwykle po porodzie dziecko uznawane jest za całkowicie zdrowe. Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się we wczesnym dzieciństwie (2-4 lata) i nasilają się wraz z wiekiem i postępem choroby. Objawy są bardzo zróżnicowane, u każdego chorego mogą być trochę inne. Także natężenie objawów może być różne.

• nawracające zapalenia ucha;
• zachrypnięty głos;
• częste infekcje gardła;
• chroniczny katar;
• przepuklina;
• gruba skóra;
• sztywność i przykurcze stawów;
• problemy z samodzielnym chodzeniem;
• uszkodzenie serca;
• zaburzenia rozwoju układu kostnego;
• zbyt duża głowa;
• powiększona wątroba;
• powiększona śledziona;
• niedosłuch, utrata słuchu;
• problemy ze wzrokiem;
• upośledzenie umysłowe;
• dysproporcje w budowie ciała;
• charakterystyczny wygląd twarzy.

DIAGNOSTYKA:

• badanie krwi (aktywność enzymów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Wczesne wykrycie choroby jest szansą na zmniejszenie postępów choroby, a szybko rozpoczęte leczenie jest bardziej efektywne. Terapia obejmuje:

• dożylne podawanie brakującego enzymu;
• rehabilitację;
• leczenie objawowe.

Mukopolisacharydoza typu IV to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym i jedna z mukopolisacharydoz. W jej przebiegu w organizmie zachwiany zostaje proces rozpadu glikozaminoglikanów, co powoduje liczne nieprawidłowości, m.in. karłowatość i deformacje twarzy.

INNE NAZWY: zespół Morquio (typ A i B, zależnie od nieprawidłowego genu), MPS IV, choroba Morquio-Brailsford

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:200 000-300 000

ŚMIERTELNOŚĆ: długość życia zależy przede wszystkim od tego, jak ciężkie są objawy. Przy niskim natężeniu chorzy przeżywają zwykle do dorosłości, jednak przy wysokim – tylko do późnego dzieciństwa czy wieku nastoletniego.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

• typ A: mutacja w genie GLB1, która powoduje niedobór lub brak enzymu o nazwie sulfataza 6-galaktozowa
• typ B: mutacja w genie GALNS, która powoduje niedobór lub brak enzymu o nazwie beta-galaktozydaza

W konsekwencji zostaje zachwiany proces rozpadu glikozaminoglikanów, które odkładają się przede wszystkim w lizosomach i powodują stopniowe wyniszczenie komórek.

OBJAWY:

Objawy są bardzo zróżnicowane, u każdego chorego mogą być trochę inne. Także natężenie objawów może być różne.

• częste infekcje dróg oddechowych;
• problemy z oddychaniem;
• wady serca;
• dysproporcje w budowie ciała;
• karłowatość, niski wzrost;
• zaburzenia układu kostnego (np. garb lędźwiowy, deformacja klatki piersiowej);
• charakterystyczny wygląd twarzy;
• problemy ze słuchem;
• problemy ze wzrokiem;
• zmętnienie rogówki;
• ból pleców;
• powiększona wątroba;
• zaburzenia rozwoju umysłowego.

DIAGNOSTYKA:

• badanie moczu (poziom stężenia mukopolisacharydów);
• badanie krwi (aktywność enzymów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Wczesne wykrycie choroby jest szansą na zmniejszenie jej postępu, a szybko rozpoczęte leczenie jest bardziej efektywne i poprawia jakość życia chorych. Terapia obejmuje przede wszystkim leczenie objawowe (łagodzenie obecnych objawów):

• podawanie leków;
• rehabilitację;
• leczenie chirurgiczne.

Mukopolisacharydoza typu VI to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym i jedna z najrzadszych mukopolisacharydoz. W jej przebiegu w organizmie odkłada się zbyt dużo siarczanu dermatanu, co powoduje m.in. zaburzenia układu kostnego czy zaburzenia wzroku i słuchu.

INNE NAZWY: Zespół Maroteaux-Lamy’ego, MPS VI

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:240 000-300 000

ŚMIERTELNOŚĆ: chorzy z postacią ciężką choroby i bez leczenia przeżywają do lat nastoletnich/wczesnych dwudziestych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

Mutacja w genie ARSB powoduje niedobór enzymu o nazwie 4-sulfataza N-acetylgalaktozaminy. W konsekwencji w organizmie odkłada się siarczan dermatanu.

OBJAWY:

Zwykle po porodzie dziecko uznawane jest za całkowicie zdrowe. Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i nasilają się wraz z wiekiem i postępem choroby. Objawy są bardzo zróżnicowane, u każdego chorego mogą być trochę inne. Także natężenie objawów może być różne. w przypadku mukopolisacharydozy typu VI nie występuje upośledzenie umysłowe.

• zahamowanie wzrostu;
• nawracające zapalenia ucha;
• częste infekcje;
• ból pleców;
• sztywność i przykurcze stawów;
• problemy z samodzielnym chodzeniem;
• kardiomiopatia;
• zaburzenia rozwoju układu kostnego (np. skrzywienie kręgosłupa);
• zbyt duża głowa;
• utrata słuchu;
• problemy ze wzrokiem;
• dysproporcje w budowie ciała;
• charakterystyczny wygląd twarzy.

DIAGNOSTYKA:

• badanie moczu (poziom stężenia siarczanu dermatanu);
• badanie krwi (aktywność enzymów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Wczesne wykrycie choroby jest szansą na zmniejszenie postępów choroby, a szybko rozpoczęte leczenie jest bardziej efektywne. Terapia obejmuje:

• podawanie leków;
• rehabilitację;
• leczenie chirurgiczne.

Mukowiscydoza jest chorobą o podłożu genetycznym, która powoduje zaburzenia funkcjonowania wszystkich narządów wewnętrznych posiadających gruczoły śluzowe. Organizm chorego produkuje gęsty lepki śluz, który blokuje kanaliki płucne, przewody trzustkowe oraz nasieniowody. Choroba jest przyczyną licznych objawów i problemów zdrowotnych.

INNE NAZWY: zwłóknienie torbielowate

ROZPOWSZECHNIENIE: Europa – ok. 1:2 500 żywo urodzonych noworodków. Są kraje, w których mukowiscydoza występuje znacznie rzadziej, należą do nich m.in.: Szwecja – 1:8 000, Włochy 1:15 000, Finlandia 1:40 000. W Polsce częstość występowania mukowiscydozy szacuje się na 1:2 300. Choroba znacznie rzadziej obserwowana jest np. u Afroamerykanów 1:17 000 czy na Hawajach – 1:90 000.

ŚMIERTELNOŚĆ: Osiągnięcie wieku szkolnego przez osobę chorą na mukowiscydozę było jeszcze nie tak dawno temu dużym sukcesem. Dzięki intensywnemu rozwojowi medycyny i nauk pokrewnych życie chorych udało się wydłużyć – w zachodniej części Europy jest to już ponad 50 lat. W Polsce wygląda to niestety znacznie gorzej m.in. z powodu ograniczonego dostępu do leków i nowoczesnych metod terapeutycznych.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Przyczyną choroby jest mutacja genu CFTR, kodującego białko o tej samej nazwie. Gen ten położony na jednym z ramion 7 chromosomu i odpowiada za syntezę błonowego kanału chlorkowego. Mutacja prowadzi do zaburzeń w transporcie elektrolitów (chlorku sodu), co sprawia, że gromadzą się one na zewnątrz komórek lub odwrotnie — w ich wnętrzu. Wywołuje to szereg objawów typowych dla  mukowiscydozy.

OBJAWY:

W przebiegu mukowiscydozy organizm chorego produkuje dużo lepkiego gęstego śluzu, który zatyka m.in. kanaliki oskrzelowe, przewody trzustkowe oraz nasieniowody. Choroba ma więc charakter ogólnoustrojowy – oprócz układu oddechowego atakuje również układ pokarmowy i rozrodczy, wywołując przy tym bardzo różnorodne objawy.

Objawy ze strony układu oddechowego:

• uporczywy, przewlekły kaszel;
• przewlekłe i nawracające zapalenie płuc oraz oskrzeli;
• przewlekle zapalenie zatok przynosowych;
• polipy nosa;
• nawracająca niedodma, rozdęcie i rozstrzenie oskrzeli;
• skłonność do zakażeń gronkowcem złocistym i pałeczką ropy błękitnej.

Objawy ze strony układu pokarmowego:

• obfite, cuchnące stolce;
• zwiększenie obwodu brzucha
• niedrożność smółkowa jelit
• objawy zespołu złego wchłaniania
• kamica zółciowa
• nawracające zapalenia trzustki

Objawy ze strony układu rozrodczego:

• bezpłodność – u kobiet spowodowana obecnością zbyt gęstego śluzu szyjkowego, który utrudnia plemnikom przemieszczanie się; u mężczyzn oligospermią lub azoospermią wynikającą z niedrożności lub całkowitego niewykształceni się nasieniowodów.

 DIAGNOSTYKA:

• test „potowy” – test na stężenie chlorku w pocie
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

 LECZENIE:

Mukowiscydoza ma charakter wrodzony. Choroby nie da się całkowicie wyleczyć, nie da się też nią zarazić. Leczenie służy przede wszystkim łagodzeniu objawów oraz poprawie jakości życia. Terapia mukowiscydozy obejmuje:

• antybiotykoterapię – mającą na celu zwalczyć obecną u dziecka infekcję;
• stosowanie leków rozrzedzających śluz;
• fizykoterapię (ćwiczenia oddechowe, drenaże, kamizelki wibrujące, oklepywanie);
• inhalacje.

Kreatyna jest związkiem występującym głównie w mięśniach  potrzebnym do właściwego przechowywania i wykorzystywania energii. Zaburzenia metabolizmu kreatyny, w tym niedobory kreatyny oraz  zaburzenia transportu kreatyny mogą być spowodowane kilkoma mutacjami genetycznymi – w tym mutacją genów GATM, GAMT czy SLC6A8.

INNE NAZWY:

• mutacja genu GAMT –  niedobór metylotransferazy guanidinooctanu
• mutacja genu GATM – niedobór aminidynotransferazy glicyny, AGAT
• mutacja genu SLC6A8 – niedobór transportera kreatyny, niedobór transportera kreatyny związany z SLC6A8, zespół niedoboru kreatyny związany z chromosomem X, CRTR

ROZPOWSZECHNIENIE: Częstotliwość występowania poszczególnych mutacji jest różna. Generalnie są to jednak bardzo rzadkie zaburzenia.

• mutacja genu GAMT:  do tej pory opisano około 80 przypadków choroby, przy czym mniej więcej 1/3 chorych pochodzi z Portugalii.
• mutacja genu GATM: częstotliwość występowania tej mutacji jest nieznana. Do tej pory stwierdzono ją jedynie u kilku rodzin.
• mutacja genu SLC6A8: częstotliwość występowania tej mutacji jest nieznana. Do tej pory zidentyfikowano ją u ok. 150 osób.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: w większości przypadków choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Nieprawidłowości związane z transportem kreatyny (mutacje w obrębie genu SLC6A8) dziedziczone są w sposób sprzężony z płcią (chromosomem X) bądź powstają jako nowa mutacja (de novo). U chorego może wystąpić mozaicyzm, czyli sytuacja, kiedy gen jest wadliwy tylko w części komórek.

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych na ten temat. Wiadomo jedynie, że poprzez szybkie rozpoczęcie leczenia można zapobiec niepełnosprawności intelektualnej czy ruchowej u dziecka.

PRZYCZYNY:

Geny GAMT oraz GATM zawierają instrukcje do budowy enzymów uczestniczących w syntezie kreatyny w organizmie. Mutacje w obrębie tych genów powodują niedobór enzymów i osłabiają ich działanie. W efekcie proces syntezy kreatyny w organizmie zostaje zaburzony. Gen SLC6A8 odpowiada z kolei za transport kreatyny do komórek organizmu. Mutacja genu SLC6A8  zakłóca jednak ten proces, co skutkuje niedoborem kreatyny.

OBJAWY:

• mutacja genu GAMT: Niedobór metylotransferazy guanidinooctanu ma negatywny wpływ przede wszystkim na mózg i mięśnie. Brak wczesnego leczenia powoduje poważne problemy neurologiczne. U dziecka może pojawić się:

– niepełnosprawność intelektualna;

– opóźnienie rozwoju mowy;

– opóźnienie motoryki;

– napady padaczkowe;

– zaburzenia autystyczne;

– ruchy mimowolne/ tiki twarzy;

– obniżenie napięcia mięśniowego.

• mutacja genu GATM: Niedobór amidynotransferazy glicyny uszkadza przede wszystkim mózg. W przebiegu zaburzenia może wystąpić:

– niepełnosprawność intelektualna (w stopniu lekkim lub umiarkowanym);

– opóźnienie rozwoju mowy;

– opóźnienie motoryki (trudności w opanowani umiejętności siadania, chodzenia itp.);

– zaburzenia autystyczne;

– drgawki (zwłaszcza przy gorączce);

– zahamowanie wzrostu i nieprzybieranie na wadze;

– szybka męczliwość;

– obniżenie napięcia mięśniowego.

• mutacja genu SLC6A8: Niedobór aminidynotransferazy glicyny uszkadza przede wszystkim mózg dziecka. Do typowych objawów tego zaburzenia zalicza się:

– niepełnosprawność intelektualną (od lekkiej po ciężką);

– opóźnienie rozwoju mowy;

– zaburzenia zachowania (nadpobudliwość, zaburzenia autystyczne);

– zahamowanie wzrostu;

– opóźnienie rozwoju ruchowego;

– drgawki;

– szybką męczliwość.

U niewielkiej liczby dzieci z mutacją w genie SLC6A8 mogą też wystąpić dodatkowe objawy, takie jak:

– małogłowie;

– zaburzenia rytmu serca;

– szerokie czoło;

– niedorozwój środkowego piętra twarzy.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• diagnostyka obrazowa mózgu (protonowa spektroskopia MR -HMRS);
• badanie stężenia kreatyny w moczu i osoczu krwi;
• badanie aktywności poszczególnych enzymów;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• doustna suplementacja kreatyny (monohydratami kreatyny);
• ograniczenie spożycia produktów z argininą (mutacja genu GAMT)
• suplementacja ornityną (mutacja genu GAMT).

Niedobór beta-ketotiolazy jest dziedzicznym zaburzeniem genetycznym, w którym organizm jest niezdolny do przetwarzania aminokwasu zwanego izoleucyną. Choroba upośledza również przetwarzanie tzw. ketonów, czyli cząsteczek powstałych z rozpadu tłuszczów.

INNE NAZWY CHOROBY: niedobór ß –ketotiolazy, deficyt beta-ketotiolazy, deficyt ß-ketotiolazy

ROZPOWSZECHNIENIE: Niedobór beta-ketotiolazy jest chorobą bardzo rzadką. Szacuje się, że dotyczy mniej niż jednego na milion noworodków.

ŚMIERTELNOŚĆ: rokowanie jest zwykle pomyśle, jeśli choroba zostanie szybko zdiagnozowana i będzie prawidłowo leczona.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Niedobór beta-ketotiolazy jest spowodowany mutacją w genie ACAT1. Gen ten dostarcza instrukcji do budowy enzymu o tej samej nazwie znajdującego się w mitochondriach komórkowych (miejscu, gdzie w komórce wytwarzana jest energia). Enzym ACAT1 odgrywa zasadniczą rolę w rozkładaniu pochodzących z diety tłuszczów i białek. Mutacja genu ACAT1 zmniejsza lub całkowicie uniemożliwia aktywność enzymu. W efekcie dochodzi do odkładania się toksycznych substancji w organizmie chorego. Występuje tzw. kwasica ketonowa, która może skutkować uszkodzeniem tkanek i narządów wewnętrznych, zwłaszcza w obrębie układu nerwowego.

OBJAWY:

Objawy niedoboru beta-ketotiolazy występują zwykle w wieku od 6 do 24 miesięcy. Wtedy to najczęściej dochodzi do tzw. kryzysu ketokwasowego i ujawniania się pierwszych symptomów choroby. U dziecka dotkniętego niedoborem beta-ketotiolazy mogą pojawić się:

• wymioty;
• odwodnienie;
• trudności w oddychaniu;
• stany skrajnego zmęczenia (letarg);
• śpiączka;
• napady drgawek;
• opóźnienie rozwoju (rzadko).

Objawy niedoboru beta-ketotiolazy mogą nasilić się pod wpływem infekcji, stresu, długiego okresu niejedzenia lub zwiększonego spożycia produktów bogatych w białko.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• badanie stężenia kwasów organicznych w moczu (2-metylo-3-hydroksymaślan, 2-metyloacetooctan, tyglilicyna);
• tomografia komputerowa mózgu – może ujawnić zmiany w zwojach podstawy mózgu, które obserwuje się u niektórych pacjentów;
• możliwa diagnostyka prenatalna.

LECZENIE:

Podczas kryzysu ketonokwasowego chorym podaje się dożylne płyny z glukozą i elektrolitami oraz wodorowęglan. Pomocna może być suplementacja karnityną. Chorzy z zaburzeniami oddychania mogą wymagać wentylacji mechanicznej. Chory powinien też bezwzględnie unikać głodówek oraz diety zbyt bogatek w białka i tłuszcze.

Niedobór dehydrogenazy acylo-CoA bardzo długołańcuchowych kwasów tłuszczowych to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która polega na nieprawidłowych przekształceniach kwasów tłuszczowych. Ciężka postać choroby może ujawnić się do kilkunastu miesięcy po narodzinach, umiarkowanie ciężka trochę później, a ta o opóźnionym początku – najczęściej powyżej 10. roku życia.

INNE NAZWY: ACADAVL, niedobór VLCAD, VLCADD

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:40 000-120 000

ŚMIERTELNOŚĆ: w przypadku ciężkiego przebiegu choroby śmiertelność jest wysoka, w przypadku umiarkowanie ciężkiej postaci choroby jest mniejsza, a w przypadku choroby o późnym początku – rzadka; szybkie wykrycie choroby i stosowanie się do zaleceń jest szansą na lepsze rokowanie

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie ACADVL, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymu dehydrogenazy acylo-CoA bardzo długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. To wywołuje zaburzenia procesu przekształcania (beta-oksydacji) długołańcuchowych kwasów tłuszczowych w mitochondriach.

OBJAWY:

Pierwsze symptomy ciężkiej postaci choroby można zaobserwować najczęściej już w pierwszych miesiącach życia, a nawet w okresie noworodkowym. U niektórych chorych symptomy pojawiają się później (we wczesnym dzieciństwie lub okresie nastoletnim) i są lżejsze. Nie wszystkie objawy są obecne u wszystkich chorych. Objawy są widoczne/nasilają się przede wszystkim wtedy, gdy dziecko jest głodne i/lub na czczo, w czasie wysiłku i podczas choroby.

• niski poziom cukru;
• spadek energii;
• słabe napięcie mięśni;
• bóle mięśni
• kariomiopatia;
• zaburzenia rytmu serca;
• niewydolność nerek;
• powiększenie wątroby.

DIAGNOSTYKA:

• badanie profilu pochodnych acylowych karnityn we krwi;
• oznaczania kwasów organicznych w moczu;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Należy wprowadzić je jak najszybciej, by zapobiec kolejnym napadom silnych objawów. Chory nie może przede wszystkim długo przebywać bez jedzenia. Terapia obejmuje:

• dietę o niskiej zawartości długołańcuchowych kwasów tłuszczowych;
• uzupełnienie MCT;
• ograniczenie wysiłku fizycznego.

Niedobór mitochondrialnego białka trójfunkcyjnego jest rzadką chorobą o podłożu genetycznym, która uniemożliwia organizmowi przekształcanie niektórych tłuszczów w energię, zwłaszcza w okresie niejedzenia. Charakteryzuje się szerokim spektrum objawów i może mieć różny przebieg – od łagodnego po ciężki, zagrażający nawet życiu dziecka.

INNE NAZWY: deficyt mitochondrialnego białka trójfunkcyjnego, niedobór TFP, TFPD, niedobór, niedobór MPT, niedobór TPA.

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba jest bardzo rzadka, a jej rozpowszechnienie nie jest znane. W literaturze opisano mniej niż 100 przypadków.

ŚMIERTELNOŚĆ: W ciężkiej postaci noworodkowej niedoboru TFP rokowanie jest bardzo niepomyślne. Późna postać niedoboru TFP, o łagodniejszym przebiegu, daje lepsze rokowania.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

PRZYCZYNY:

Choroba jest spowodowana mutacją w genach HADHA i HADHB. Każdy z tych genów zawiera instrukcję do budowy kompleksu enzymatycznego zwanego mitochondrialnym trójfunkcyjnym białkiem. Jak sama nazwa wskazuje, mieści ono w sobie 3 enzymy, z których każdy pełni inną funkcję. Kompleks ten jest niezbędny do prawidłowego metabolizowania (przetwarzania) tłuszczów (z grupy długołańcuchowych kwasów tłuszczowych) w organizmie. Niedobór TFP powoduje, że nie mogą one przekształcić się w energię.

OBJAWY:

Objawy niedoboru mitochondrialnego białka trójfunkcyjnego mogą być widoczne już w okresie niemowlęcym lub później. Choroba może mieć postać ciężką, umiarkowanie ciężką bądź lekką. Na obraz kliniczny składają się następujące objawy:

• problemy z karmieniem;
• letarg;
• hipoglikemia (spadek cukru we krwi);
• kardiomiopatia;
• neuropatia obwodowa (zaburzenia czucia);
• rabdiomioliza (rozpad mięśni);
• niewydolność oddechowa;
• zwyrodnienie barwnikowe siatkówki,
• śpiączka.

DIAGNOSTYKA:

• badanie poziomu acylokarnityny we krwi;
• badanie moczu na obecność kwasów organicznych;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• Przestrzeganie diety niskotłuszczowej, z ograniczeniem spożycia długołańcuchowych kwasów tłuszczowych;
• Unikanie głodówek;
• Unikanie zbyt niskich lub zbyt wysokich temperatur;
• Unikanie zbyt dużego wysiłku fizycznego.

Niedobór syntetazy N-acetyloglutaminowej to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na zaburzeniach w cyklu mocznikowym i nadmiernym gromadzeniu się amoniaku w organizmie. Związek ten atakuje przede wszystkim układ nerwowy.

INNE NAZWY: niedobór NAGS, hiperamonemia typu III, NAGSD

ROZPOWSZECHNIENIE: bardzo rzadka choroba, zanotowano kilka przypadków

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczona może powodować śmierć, nawet w krótkim czasie po urodzeniu

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

niedobór lub zmniejszona aktywność enzymu – syntetazy N-acetyloglutaminowej – z powodu mutacji genu NAGS.

OBJAWY:

Objawy mogą być różnorodne. Nie u wszystkich chorych obecne są takie same symptomy, ich natężenie też może się różnić. Pierwsze objawy choroby widoczne są najczęściej już w pierwszych dniach życia dziecka.

• senność, letargi;
• wymioty;
• problemy z oddychaniem;
• problemy z przyjmowaniem pokarmu;
• drgawki;
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe;
• śpiączka;
• opóźnienie wzrostu i rozwoju;
• upośledzenie.

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu aminokwasów we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Im szybciej terapia (mająca na celu zapobieganie kumulacji amoniaku) zostanie rozpoczęta, tym wyższa szansa na mniejsze uszkodzenie mózgu. Leczenie umożliwia również zmniejszenie natężenie objawów. Terapia obejmuje:

• ograniczenie białka w diecie (niektóre osoby w ogóle go nie tolerują);
• podawanie odpowiednich leków i zastrzyków.

Niedobór tetrahydrobiopteryny to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na wzroście poziomu fenyloalaniny we krwi (co powoduje przede wszystkim uszkodzenia układu nerwowego), a także niedoborze katecholamin i serotoniny (co wiąże się m.in. ze spadkiem ciśnienia czy zaburzeniami rozwoju).

INNE NAZWY: złośliwa hiperfenyloalaninemia, deficyt THB, deficyt BH₄, THBD, BH₄D

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:1 000 000

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genach PTS, QDPR, GCH1 i/lub PCBD1, które powodują niedobór tetrahydrobiopteryny. Substancja ta jest z kolei niezbędna do prawidłowego działania enzymów, które mają wpływ na przekształcanie fenyloalaniny, katecholamin i serotoniny.

OBJAWY:

Objawy mogą mieć różne nasilenie, u każdego chorego schorzenie może przebiegać trochę inaczej. Często objawy nasilają się po południu i wieczorem, a rano są lżejsze. Niezależnie od rodzaju zmutowanego genu symptomy są bardzo podobne. Pierwsze objawy uwidaczniają się zwykle w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia, a chore dziecko najczęściej uznawane jest na początku za zdrowe (niektóre maluchy mają niższą masę urodzeniową).

• słabe przybieranie na wadze i wzroście;
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe;
• kłopoty z połykaniem;
• nerwowość;
• powolne ruchy;
• letargi;
• drgawki;
• niskie ciśnienie krwi;
• zmniejszona aktywność;
• opóźnienie w rozwoju;
• problemy z przyswajaniem nowych informacji i umiejętności;
• mikrocefalia (mniejsza czaszka niż normalnie);
• opóźnienie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badanie poziomu fenyloalaniny i aminokwasów we krwi;
• badanie poziomu aminokwasów w moczu;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie wprowadzenie leczenia pozwala zmniejszyć nasilenie objawów i uniknąć ciężkich powikłań związanych z układem nerwowym. Rodzaj leczenia zależy od nasilenia objawów i rodzaju mutacji. Terapia obejmuje:

• podawanie tetrahydrobiopteryny;
• podawanie aminokwasów;
• przestrzeganie specjalnej diety.

Niedobór transkarbamylazy ornityny to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Jest najczęstszym zaburzeniem cyklu mocznikowego. Polega na obecności nadmiaru amoniaku we krwi, co niekorzystnie wpływa szczególnie na układ nerwowy i wątrobę.

INNE NAZWY: deficyt OTC, wrodzony niedobór transkarbamylazy (transkarbamoilazy) ornitynowej, hiperamonemia typu II

ROZPOWSZECHNIENIE: różne dane: 1:14 000, 1:40 000, 1:77 000

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczona choroba może stanowić zagrożenie życia

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: sprzężony z płcią (z chromosomem X), częściej chorują mężczyźni, ponieważ mają tylko jeden chromosom X

PRZYCZYNY:

mutacje w genie OTC, które powodują niedobór lub zmniejszoną aktywność enzymu odpowiadającego za przekształcanie mocznika – transkarbamylazy ornitynowej.

OBJAWY:

U większości dzieci objawy pojawiają się zaraz po urodzeniu (w pierwszych dniach życia). Czasami jednak choroba ujawnia się w późniejszym okresie (nawet w wieku 40-50 lat). Objawy mogą mieć różne nasilenie, nie wszystkie występują jednocześnie.

• spadek energii, nadmierna senność;
• zmiany skórne;
• wymioty;
• rozdrażnienie;
• nadpobudliwość;
• łamliwe włosy;
• niechęć do jedzenia;
• problemy ze ssaniem i połykaniem;
• problemy z oddychaniem;
• drgawki, niekontrolowane ruchy;
• letarg, śpiączka;
• uszkodzenia wątroby.

U dorosłych mogą wystąpić:

• migreny;
• nudności;
• trudności z mówieniem i formułowaniem myśli;
• dezorientacja;
• ataksja;
• halucynacje;
• nieostre widzenie.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi (przede wszystkim poziomu amoniaku);
• badanie moczu (przede wszystkim poziomu kwasu orotowego);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• badanie aktywności enzymatycznej wątroby;
• biopsja jelit;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Najlepiej rozpocząć je jak najszybciej, by zmniejszyć ryzyko powikłań, w tym śmierci. Konieczna jest współpraca wielu specjalistów i dobór sposobu leczenia do zaawansowania choroby. Terapia obejmuje:

• wysokokaloryczną dietę z ograniczeniem białka;
• suplementację aminokwasów;
• podawanie leków;
• hemodializy;
• przeszczep wątroby.

Niedobór translokazy karnityny-acylokarnityny to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która polega na nieprawidłowych przekształceniach kwasów tłuszczowych. To schorzenie zagrażające życiu dziecka, którego pierwsze objawy widoczne są najczęściej w pierwszych 48 godzinach po narodzinach. Istnieje również łagodniejsza postać choroby.

INNE NAZWY: niedobór CACT, CACDT

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba jest bardzo rzadka, częstość występowania nie jest znana

ŚMIERTELNOŚĆ: większość chorych dzieci (u których przebieg choroby jest ciężki) umiera w okresie noworodkowym

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie SLC25A20, które powodują brak lub zmniejszoną aktywność enzymu translokazy karnitynoacylokarnitynowej. Z tego powodu występują nieprawidłowości w cyklu karnitynowym, przekształcaniu kwasów tłuszczowych.

OBJAWY:

Pierwsze symptomy można zaobserwować u chorego dziecka najczęściej już w pierwszych dniach życia (nawet ok. 48 godzin od narodzin). U niektórych chorych symptomy pojawiają się później (w niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie) i są lżejsze. Nie wszystkie objawy są obecne u wszystkich chorych. Objawy są widoczne/nasilają się przede wszystkim wtedy, gdy dziecko jest głodne i/lub na czczo.

• niedocukrzenie;
• problemy z oddychaniem;
• drgawki;
• zaburzenia rytmu serca;
• uszkodzenia mięśni;
• padaczka;
• zaburzenia pracy wątroby;
• hiperamonemia;
• opóźnienie rozwoju.

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu enzymów we krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Należy wprowadzić je jak najszybciej, by zapobiec kolejnym napadom silnych objawów. Chory nie może przede wszystkim długo przebywać bez jedzenia. Terapia obejmuje:

• dietę o niskiej zawartości długołańcuchowych kwasów tłuszczowych;
• uzupełnienie MCT;
• suplementację karnityną;
• w niektórych przypadkach dożylne podawanie glukozy.

Niedosłuch izolowany i głuchota oznacza sytuację, kiedy zaburzenia słuchu są jedynym obserwowanym u pacjenta objawem (nie towarzyszą mu żadne inne dolegliwości). Genetycznie uwarunkowany niedosłuch może mieć charakter izolowany nawet w 85% przypadków. Niedosłuch, czy też głuchota, uniemożliwiają dziecku prawidłowe odbieranie bodźców dźwiękowych. Nierzadko wiążą się też z brakiem zdolności mówienia.

INNE NAZWY: Brak

ROZPOWSZECHNIENIE: ok. 1: 250 000 noworodków

ŚMIERTELNOŚĆ: Brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA:

Różny w zależności od mutacji. Niedosłuch izolowany w 75% przypadków dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że aby wystąpił, uszkodzone muszą być obie kopie genu. Niekiedy niedosłuch izolowany dziedziczony jest również autosomalnie dominująco (do wystąpienia niedosłuchu u dziecka wystarczy już jedna kopia uszkodzonego genu). Możemy mieć ponadto do czynienia z tzw. dziedziczeniem mitochondrialnym (dziedziczenie wyłącznie w linii matczynej).

PRZYCZYNY:

Przyczyny niedosłuchu izolowanego są bardzo złożone. Jak dotąd naukowcy zidentyfikowali ponad 90 genów, których mutacja odpowiada za niedosłuch izolowany. Najczęstszą przyczyną wszystkich izolowanych ciężkich ubytków słuchu jest mutacja genu GJB1 i sąsiadujących z nimi genów GJB2 oraz GJB3. Geny te zawierają instrukcję do budowy białka koneksynę.

Inną mutacją genetyczną prowadzącą do głuchoty może być mutacja genu SLC26A4. Odpowiada ona również za zespół Pendreda – rzadki zespół genetyczny wywołujący nie tylko obustronną i nieodwracalną głuchotę, ale też niedoczynność tarczycy. Jeszcze inną mutacją genetyczną prowadzącą do głuchoty może być mutacja genu MT-RNR1.

OBJAWY:

Ubytek słuchu może być różny – od łagodnego, poprzez średni, znaczny, głęboki, aż po całkowitą głuchotę. Może dotyczyć różnych częstotliwości dźwięku, występować tylko w jednym uchu lub w obu. Niedosłuch może być też stały lub postępować z czasem. Zwykle jest to jednak stan nieodwracalny.

DIAGNOSTYKA:

Ze względu na udział różnych czynników w rozwoju niedosłuchu, dziecko powinno odbyć co najmniej kilka konsultacji, w tym:

• Konsultację laryngologiczną,
• Konsultację audiologiczną,
• Konsultację genetyczną.

Badaniem potrafiącym zidentyfikować mutacje genetyczne odpowiedzialne za niedosłuch izolowany i głuchotę wrodzoną jest test NOVA.

LECZENIE:

Niedosłyszące dzieci mogą dziś skorzystać z wielu rozwiązań poprawiających słuch i przyspieszających naukę mówienia. Dziecko można np. wyposażyć w aparat słuchowy, dzięki któremu będzie słyszeć głośniej i wyraźniej (aparaty słuchowe są obecnie coraz doskonalsze). W nauce mówienia pomoże natomiast logopeda.

Nieketonowa hiperglicynemia to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na nadmiernym odkładaniu się glicyny (jednego z aminokwasów), co jest bardzo niebezpieczne dla całego organizmu, prowadząc m.in. do uszkodzenia mózgu.

INNE NAZWY: NKH

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:76 000, Kolumbia Brytyjska (prowincja Kanady) – 1:63 000, Finlandia (ogólnie) – 1:55 000, północna Finlandia – 1:12 000

ŚMIERTELNOŚĆ: wysoka, najczęściej w pierwszych tygodniach życia, czasami później (zwykle z powodu powikłań)

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

brak lub niedobór enzymu odpowiadającego za przekształcanie glicyny. Wiąże się z obecnością mutacji w genach GLDC, AMT i/lub GCSH.

OBJAWY:

Najczęściej są widoczne już w pierwszym tygodniu życia (nawet w pierwszych godzinach), chociaż obserwuje się też przypadki manifestacji objawów w wieku późniejszym (gdy wcześniej dziecko uznane jest za zdrowe). Nasilenie objawów może się różnić, jednak zwykle jest wysokie.

• nadmierna senność;
• drgawki;
• kłopoty z przełykaniem i karmieniem;
• kłopoty z oddychaniem;
• śpiączki, letargi;
• obniżone napięcie mięśni;
• napady padaczkowe;
• opóźnienie umysłowe;
• opóźnienie w rozwoju;
• ataksja.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi i moczu (sprawdzenie poziomu glicyny);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Obecnie nie ma leczenia, które mogłoby zatrzymać chorobę. Z tego powodu wykorzystuje się takie terapie, które mają na celu zahamowanie lub zmniejszenie objawów (leczenie objawowe) i poprawę jakości życia. Leczenie objawowe obejmuje:

• podawanie leków przeciwpadaczkowych i wybudzających z letargu (np. benzoesan sodu);
• dotlenianie organizmu;
• zajęcia rehabilitacyjne.

Pierwotny niedobór karnityny jest genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem utleniania kwasów tłuszczowych. Karnityna to substancja, którą dostarczamy sobie głównie w pożywieniu. Komórki ciała wykorzystują ją do przetwarzania tłuszczów, a tym samym do wytwarzania energii. Dzieci z tym zaburzeniem narażone są na ryzyko niewydolności serca, problemów z wątrobą, a jeśli nie będą leczone, również na ryzyko przedwczesnej śmierci.

INNE NAZWY: deficyt transportera karnityny, defekt wychwytu karnityny, systemowy niedobór karnityny,  defekt transportowy karnityny nerkowej.

ROZPOWSZECHNIENIE: Europa i USA – 1: 20 000 – 1:70 000. Japonia – 1: 40 000. Wyspy Owcze – 1: 1 300.

ŚMIERTELNOŚĆ: Pierwotny niedobór karnityny może zakończyć się śmiercią dziecka. Zwykle daje jednak dobre rokowanie, pod warunkiem, że dziecko jest właściwie leczone.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny recesywny (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Pierwotny niedobór karnityny spowodowany jest mutacją położonego na chromosomie 5 genu SLC22A5. Zawiera on instrukcję o budowie białka OCNT2, które odpowiada za transport karnityny do komórek. Komórki potrzebują jej z kolei do tego, aby móc wprowadzać do mitochondriów odpowiedzialne za wytwarzanie energii kwasy tłuszczowe. Mutacja powoduje niedobór karnityny, przez co kwasy tłuszczowe nie wchodzą do mitochondriów, a energia nie jest wytwarzana.

OBJAWY:

Pierwotny niedobór karnityny może mieć bardzo różny przebieg. Pierwsze objawy choroby zwykle zaczynają być widoczne już w okresie niemowlęcym lub we wczesnym dzieciństwie. Mogą pojawić się w wyniku głodówki, długotrwałego stresu lub infekcji. Najczęstsze objawów pierwotnego niedoboru odporności to:

• hipotonia mięśniowa (obniżone napięcie mięśni),
• kardiomiopatia,
• hipoglikemia (niedocukrzenie),
• powiększenie wątroby,
• letarg,
• problemy z karmieniem,
• wymioty
• niedokrwistość (czasem)

Zdarza się, że pierwsze objawy choroby pojawiają się dopiero w dorosłości, zwykle są wtedy jednak mniej nasilone. Chory może odczuwać zmęczenie i mieć mniejszą tolerancje na wysiłek. Sporadycznie stwierdza się arytmię, kardiomiopatię i nagłą śmierć sercową. Warto dodać, że wśród osób dorosłych zdarzają się pacjenci całkowicie bezobjawowi.

DIAGNOSTYKA:

• Kompleksowe badanie genetyczne dla dzieci – wykonywane prywatnie
• Analiza obrazu klinicznego

 LECZENIE:

• Doustne podawanie L-karnityny (do końca życia)
• Unikanie głodówek (dziecko powinno jeść względnie często)
• Stosowanie niskotłuszczowej, ale wysokowęglowodanowej diety

Rodzinna hipercholesterolemia jest chorobą lipidową o podłożu genetycznym, w której dochodzi do wzrostu stężenia cholesterolu we krwi – całkowitego i LDL (tzw.„złego cholesterolu”). Występuje najczęściej spośród wszystkich genetycznie uwarunkowanych hipercholesterolemii.

INNE NAZWY: Hipercholesterolemia rodzinna, heterozygotyczna hipercholesterolemia rodzinna, homozygotyczna hipercholesterolemia rodzinna, FH (z ang. familial hypercholesterolemia), HoFH, HeFH, homozygotyczna FH, heterozygotyczna FH.

ROZPOWSZECHNIENIE: Polska –  190 tys. osób, świat: 30 mln osób

ŚMIERTELNOŚĆ: Rodzinna hipercholesterolemia prowadzi do choroby niedokrwiennej serca. Często jest przyczyną zawału, który może zakończyć się śmiercią. Brak konkretnych danych na temat śmiertelności.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny dominujący (aby zachorować wystarczy posiadać tylko jedną wadliwą kopię genu).

NAJCZĘSTRZE PRZYCZYNY:

Za rodzinną hipercholesterolemię odpowiadają mutacje w kilku genach, w tym: LDLR, LDLRAP1, PCSK9, APOB.

OBJAWY:

Hipercholesterolemia rodzinna przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Mimo to jest to bardzo niebezpieczna choroba. W jej przebiegu można zaobserwować: 

• bóle w klatce piersiowej, tzw. dławicowe,
• obecność żółtaków (złogi cholesterolu w postaci grudek zabarwionych na żółto) na powiekach, ścięgnach Achillesa, ale też kolanach, łokciach i pośladkach,
• obecność tzw. rąbka rogówki (wąski pasek zbudowany z estrów cholesterolu, umiejscowiony na granicy rogówki ze spojówką i twardówką
• ból rąk i nóg,
• bóle głowy,
• bóle brzucha.

Kryteria kliniczne stosowane w diagnostyce hipercholesterolemii rodzinnej u dorosłych mogą mieć mniejsze zastosowanie u dzieci. W ich przypadku żółtaki i rąbki  rogów zwykle jeszcze nie występują, poziom cholesterolu jest niższy. Dlatego u dzieci szczególne znaczenie odgrywają testy genetyczne, zwłaszcza jeśli choroba występuje w rodzinie.

 DIAGNOSTYKA:

• badania laboratoryjne: ocena stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i triglicerydów,
• wywiad rodzinny,
• wywiad w kierunku przedwczesnej choroby wieńcowej,
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA,
• analiza obecnych u pacjenta objawów.

LECZENIE:

• ograniczenie spożycia produktów o wysokiej zawartości cholesterolu,
• systematyczna i umiarkowana aktywność fizyczna,
• leczenie farmakologiczne z użyciem leków obniżających cholesterol (u dzieci poniżej 8. roku życia tylko w przypadku bardzo wysokiego cholesterolu dziecko powinno w przyszłości bezwzględnie unikać palenia papierosów.

Stwardnienie guzowate jest schorzeniem wynikającym z mutacji genetycznej. To choroba o dość rozległych objawach i różnym nasileniu. Może zaatakować kilka narządów jednocześnie, w tym nerki, serce, płuca, wątrobę oraz skórę. Charakteryzuje się obecnością zmian skórnych, czasem mających postać małych guzków. Choroba sprzyja powstawaniu łagodnych nowotworów.

INNE NAZWY: SG, choroba Bourneville’a

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólne – 1:6 000. Na świecie na stwardnienie guzowate choruje ok. milion osób, w Polsce ok. 7 000.

ŚMIERTELNOŚĆ: rokowanie jest różne. Wszystko zależy od ciężkości choroby (w tym ilości guzów, ich umiejscowienia) oraz momentu, w którym zostanie rozpoznana (im wcześniej, tym lepiej). Wykonując regularne badania obrazowe oraz stosując się do zaleceń lekarz, chory ma jednak szansę dożyć nawet późnej starości.

SPOSÓB DZIDZICZENIA: autosomalny dominujący (aby zachorować, wystarczy odziedziczyć jedną wadliwą kopię genu). Warto jednak zaznaczyć, że stwardnienie guzowate ma charakter rodzinny w zaledwie 30% przypadków. W pozostałych 70% mamy do czynienia z mutacjami powstałymi de novo.

PRZYCZYNY:

Przyczyną stwardnienia guzowatego jest mutacja w jednym z dwóch genów: genu TSC1 zlokalizowanego na chromosomie  9 i kodującego białko hamartynę oraz genu TSC2, położonego na chromosomie 16 i kodującego białko suberynę. Oba geny zapobiegają rozwojowi nowotworów. Gdy, któryś z nich jest wadliwy pojawia się ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych.

OBJAWY:

Pierwsze objawy stwardnienia guzowatego można zaobserwować już w okresie niemowlęcym, jednak często ich wtedy jeszcze nie dostrzegamy. Wśród symptomów charakterystycznych dla stwardnienia guzowatego wymienić należy:

• plamy bezbarwnikowe (na skórze tułowia) – pojawiają się na początku choroby,
• znamię Pringle’a, czyli gruczolak łojowy na skórze twarzy (pojawia się między 4. 12. rokiem życia),
• wysypka na policzkach i nosie, która może przechodzić w guzki,
• odbarwienia skórne,
• guzy serca
• upośledzenie umysłowe,
• napady padaczkowe,
• opóźnienie rozwoju,
• zwapnienia wewnątrzczaszkowe,
• wielotorbielowatość nerek,
• torbiele paliczków,
• torbiele w kościach.

To tylko niektóre spośród bardzo wielu różnorodnych objawów stwardnienia guzowatego.

DIAGNOSTYKA:

Diagnostyka stwardnienia guzowatego obejmuje m.in.:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u chorego objawów, zgodnie z przyjętymi kryteriami (kryteria duże i małe)

Często wykonuje się również:

• MRI mózgu,
• echo serca,
• badanie MRI lub USG  brzucha,
• USG nerek,
• badanie EEG,
• TK płuc,
• konsultację okulistyczną,
• konsultację kardiologiczną,
• konsultację dermatologiczną,
• konsultację neurologiczną

LECZENIE:

Stwardnienie guzowate jest chorobą genetyczną, a więc nie da się go do końca wyleczyć. Usuwanie zmian skórnych jest możliwe dzięki laseroterapii, krioterapii i chirurgii plastycznej. W celu złagodzenia ataków drgawek stosuje się leki przeciwpadaczkowe.

Syndrom Wiskotta-Aldricha to zespół chorobowy o podłożu genetycznym. W jego przebiegu układ odpornościowy chorego nie działa prawidłowo. Objawia się m.in. częstymi i nawracającymi infekcjami.

INNE NAZWY: zespół Wiskotta-Aldricha, zespół/syndrom Wiskotta i Aldricha, zespół/syndrom Wiskotta, IMD2

ROZPOWSZECHNIENIE: 1-10:1 000 000

ŚMIERTELNOŚĆ: średni okres życia wynosi 4 lata, długość życia to niemal zawsze maksymalnie 10 lat

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: recesywny sprzężony z płcią (z chromosomem X), zwykle chorują mężczyźni, ponieważ mają tylko jeden chromosom X. Kobiety najczęściej są nosicielkami wadliwego genu, jednak wykryto kilka przypadków choroby u kobiet.

PRZYCZYNY:

Mutacja w genie WAS powoduje, że białko WASp nie jest w ogóle produkowane lub jest produkowane w wadliwej postaci. W konsekwencji zaburza to również tworzenie komórek krwi (m.in. limfocytów T i B oraz trombocytów).

OBJAWY:

Choroba może mieć różne nasilenie w zależności od chorego, pierwsze objawy najczęściej pojawiają się zaraz po urodzeniu i nasilają się wraz z wiekiem.

• wyprysk (egzema);
• mała liczba płytek krwi i związane z nią:
• krwawa biegunka;
• wybroczyny skórne;
• tendencje do krwawień (np. z dziąseł);
• częste i nawracające infekcje, np. zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, opryszczka, zakażenia skóry
• chłoniak, białaczka, guzy OUN.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów;
• biopsja szpiku.

LECZENIE:

Terapia obejmuje:

• leczenie objawowe (np. antybiotykoterapia, sterydy);
• przetoczenie krwi;
• podawanie immunoglobulin.

Tyrozynemia typu I to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. We krwi chorego znajduje się zbyt dużo tyrozyny (i produktów ubocznych), co powoduje uszkodzenie organów i nieprawidłowe działanie organizmu. Tyrozynemia typu I jest najcięższą postacią tej choroby.

INNE NAZWY: dziedziczna tyrozynemia niemowlęca, tyrozynemia wątrobowo-nerkowa, niedobór FAH, niedobór hydroksylazy fumaryloacetooctanowej

ROZPOWSZECHNIENIE: ogólnie – 1:100 000, Quebec (Kanada) – 1:16 000, Saguenay–Lac-Saint-Jean (jeden z regionów Quebecu) – 1:1 846

ŚMIERTELNOŚĆ: dzieci z nieleczoną tyrozynemią żyją maksymalnie 10 lat

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

niedobór lub zmniejszona aktywność enzymu odpowiadającego za przekształcanie tyrozyny – hydroksylazy fumaryloacetooctanowej. Ten stan rzeczy spowodowany jest mutacją w genie FAH.

OBJAWY:

Zwykle objawy są widoczne już w pierwszych miesiącach życia (postać niemowlęca), rzadziej u starszych dzieci (postać przewlekła). U każdego chorego schorzenie może przebiegać trochę inaczej, natężenie objawów też może być różne i zmienne w czasie.

• słabe przybieranie na wadze i wzroście;
• biegunka, wymioty;
• krwawienie z nosa;
• skłonność do powstawania siniaków;
• żółtaczka;
• nadmierna senność, osłabienie;
• powiększenie wątroby;
• zaburzenia oddychania;
• opóźnienie umysłowe;
• obrzęki rąk i nóg;
• bóle kończyn;
• drgawki;
• drażliwość;
• nadciśnienie tętnicze;
• marskość wątroby, rak wątrobowokomórkowy.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi i moczu (obecność bursztynyloacetonu we krwi lub moczu, podwyższony poziom tyrozyny, fenyloalaniny i metioniny we krwi, obecność kwasu delta-aminolewulinowego w moczu);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• próby wątrobowe i nerkowe;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Leczenie powinno być wprowadzone od razu po postawieniu diagnozy. Im szybciej zostanie rozpoczęte, tym większa szansa na ochronę życia dziecka. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka;
• podawanie leków (m.in. zapobiegających uszkodzeniom wątroby);
• przeszczep wątroby.

Tyrozynemia typu II to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na nadmiernym odkładaniu tyrozyny, co powoduje uszkodzenia organizmu (m.in. wątroby, układu nerwowego i nerek) i przede wszystkim objawy ze strony skóry oraz oczu.

INNE NAZWY: deficyt TAT, tyrozynemia skórno-oczna, deficyt aminotransferazy tyrozyny, TYR II

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:250 000

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie TAT powodują deficyt lub zmniejszoną aktywność enzymu aminotransferazy tyrozyny. Z tego powodu metylacja tyrozyny (jednego z aminokwasów) jest zaburzona, a tyrozyna odkłada się w nadmiarze.

OBJAWY:

Objawy tyrozynemii typu II zwykle widoczne są w pierwszym roku życia, jednak mogą wystąpić też później (między 2. a 4. rokiem życia). Wiele symptomów może wystąpić w czasie jedzenia lub po.

• ból oczu;
• zaczerwienienie oczu;
• nadmierna produkcja łez;
• nadwrażliwość na światło (fotofobia);
• bolące zmiany skórne (przede wszystkim na dłoniach i stopach);
• rogowacenie skóry dłoni i stóp;
• owrzodzenia rogówki;
• zmiany w zachowaniu;
• problemy z koordynacją ruchową;
• upośledzenie umysłowe (u ok. 50% przypadków).

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi i moczu (analiza poziomu tyrozyny i innych aminokwasów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie rozpoczęcie leczenia pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia upośledzenia i umożliwia prawidłowy rozwój dziecka. Pozwala też wyeliminować objawy. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka (dostępne są specjalne produkty spożywcze dla dzieci z tyrozynemią typu II);
• podawanie leków zmniejszających poziom aminokwasów we krwi.

Tyrozynemia typu III to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. W jej przebiegu w organizmie występuje nadmiar tyrozyny z powodu niewystarczającej ilości pewnego enzymu. To najrzadszy i najmniej poznany typ tyrozynemii.

INNE NAZWY: TYR III, deficyt HPD, tyrozynemia z powodu deficytu HPD

ROZPOWSZECHNIENIE: najrzadszy z typów tyrozynemii, znanych jest bardzo niewiele przypadków zachorowania

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genie HPD powodują deficyt lub zmniejszoną aktywność enzymu dioksygenazy 4-hydroksyfenylopirogronianu. To zaburza metylację tyrozyny, która odkłada się w nadmiarze.

OBJAWY:

Objawy tyrozynemii typu III są zróżnicowane i słabo poznane. Jeśli choroba zostanie wykryta bardzo wcześnie, a leczenie zostanie rozpoczęte od razu, objawy wcale mogą się nie pojawić. Wiele symptomów może wystąpić w czasie jedzenia lub po.

• problemy z nauką nowych umiejętności;
• drgawki;
• napady padaczkowe;
• zaburzenia koordynacji ruchowej;
• opóźnienie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania krwi i moczu (analiza poziomu tyrozyny i innych aminokwasów);
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Jeśli leczenie zostanie wprowadzone odpowiednio wcześnie, znacznie spada ryzyko wystąpienia opóźnienia umysłowego. Ponadto objawy mogą ustać (lub nawet w ogóle się nie pojawić). Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka (dostępne są specjalne produkty spożywcze dla dzieci z tyrozynemią typu III), która powinna być kontynuowana również w dorosłym życiu;
• podawanie leków zmniejszających poziom aminokwasów we krwi.

Zespół Chediaka-Higashiego to zespół objawów związanych z upośledzeniem odporności. Polega na obecności utrudnionym zabijaniu bakterii w organizmie. W konsekwencji występują nawracające zakażenia i częściowy albinizm.

INNE NAZWY: CHS, syndrom Chediaka-Higashiego

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba bardzo rzadka, znanych jest ok. 200 przypadków

ŚMIERTELNOŚĆ: choroba zagraża zdrowiu i życiu, śmierć następuje zwykle w wieku kilku lat

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

Mutacja w genie LYST, który koduje białko CHS i związane z nią zaburzenie śródkomórkowego transportu. To powoduje m.in. utrudnioną możliwość zabijania wchłoniętych bakterii, a w konsekwencji – nieprawidłową walkę z infekcjami.

OBJAWY:

Pierwsze objawy często pojawiają się zaraz po narodzinach lub we wczesnym dzieciństwie. Nie wszystkie objawy występują u każdego chorego, nasilenie też może się różnić. U niektórych osób pierwsze symptomy mogą wystąpić później.

• słaba odporność, neutropenia;
• częste infekcje (w tym ciężkie);
• gorączka;
• nadmierne krwawienie;
• skłonność do siniaków;
• częściowy albinizm (jasna skóra, włosy, oczy);
• problemy ze wzrokiem, światłowstręt;
• drgawki, słabość mięśni;
• promielocyty w szpiku kostnym;
• powiększenie wątroby i śledziony;
• chłoniak.

DIAGNOSTYKA:

• szczegółowe badania krwi;
• wymaz ze szpiku kostnego;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

Możliwa diagnostyka prenatalna.

LECZENIE:

Nie ma konkretnej terapii, wykorzystuje się przede wszystkim leczenie objawowe. Leczenie obejmuje:

• podawanie leków i antybiotyków;
• przetaczanie krwi;
• przeszczep szpiku kostnego.

Zespół Dravet jest rzadką uwarunkowaną genetycznie ciężką padaczką miokloniczną niemowląt. Prowadzi do uszkodzenia mózgu i jest oporna na leczenie. Początkowo dziecko rozwija się normalnie, pierwszy atak padaczkowy pojawia się zwykle na przestrzeni 6 miesięcy życia.

INNE NAZWY: ciężka padaczka miokloniczna niemowląt, padaczka z napadami polimorficznymi, SMEI (z ang. Severe Myoclonic Epilepsy of Infanci).

ROZPOWSZECHNIENIE:  z zespołem Dravet przychodzi na świat średnio 1 na 20 000 – 1 na 40 000 żywo urodzonych dzieci.

ŚMIERTELNOŚĆ: średnio ok. 10-20% chorych umiera przed osiągnięciem dorosłości. Większość zgonów ma miejsce w okolicach 10 roku życia. Najczęstszą przyczyną jest zespół nagłej nieoczekiwanej śmierci pacjentów z padaczką (sudden unexpected death in epileptic patients – SUDEP).

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalny dominujący (aby zachorować wystarczy jedna wadliwa kopia genu).

PRZYCZYNY:

Za ok. 80 % przypadków zespołu Dravet odpowiada mutacja genu SCN1A, kodującego napięciowozależny kanał sodowy. Za pozostałe 20% przypadków – mutacje genów SCN9A, SCN2B, PCDH19, GABRG2 oraz GABRA1 i STXBP1.

OBJAWY:

Po narodzinach dziecko cierpiące na zespół Dravet wydają się całkowicie zdrowe. Dopiero w okolicach 1 roku życia (6-8 miesiąc po narodzinach) można u niego zaobserwować pierwsze oznaki choroby. W przebiegu zespołu Dravet występują:

• jednostronne lub uogólnione kloniczne napady padaczkowe – forma napadów może być bardzo różna, od ciężkich, trwających nawet 30 min, ataków drgawek, po krótkotrwałe utraty świadomości (tzw. „wyłączenia”, w których dziecko wydaje się po prostu zamyślone).
• problemy z poruszaniem się;
• zaburzenia równowagi;
• wady postawy (nieprawidłowy chód, skierowanie kończyn do środka)
• zaburzenia integracji sensorycznej;
• bezsenność;
• niepełnosprawność intelektualna;
• zachowania autystyczne;
• upośledzenie rozwoju mowy;
• skłonność do infekcji.

Napad padaczkowy może zainicjować: gorączka, wzburzenie, stres, brak snu, nagły wzrost temperatury (np. podczas kąpieli), wysiłek fizyczny, szczepionka, nadmierna ekspozycja na światło, patrzenie na wzory geometryczne.

DIAGNOSTYKA:

• badanie EEG (pierwszy elektroencefalogram zwykle wychodzi jeszcze prawidłowo),
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów

LECZENIE:

Podstawą leczenia zespołu Dravet  jest odpowiednia farmakoterapia i rehabilitacja ruchowa. Poprawę przynosi kwas walproinowy, Klobazam i Stiripentol, a także Klonazepam, Topiramat i Lewetyracetam. Dla dziecka chorego na zespół Dravet bardzo ważna jest rehabilitacja ruchowa oraz tzw. dieta ketogenna, czyli uboga w węglowodany. Terapię najlepiej rozpocząć jak najwcześniej, ponieważ daje to dziecku szansę na bardziej komfortowe życie.

Zespół Hermanskiego-Pudlaka to choroba o podłożu genetycznym. Objawia się przede wszystkim albinizmem i wydłużonym czasem krwawienia. Ze względu na fakt, że za chorobę odpowiadają mutacje w kilku różnych genach, istnieje kilka typów choroby.

INNE NAZWY: HPS (ewentualnie z numerem 1-10 – zależnie od genu, którego mutacja powoduje chorobę)

ROZPOWSZECHNIENIE: 1:500 000-1 000 000, 1:800 (Portoryko)

ŚMIERTELNOŚĆ: zależnie od typu choroby, najczęstszą przyczyną śmierci jest zwłóknienie płuc

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genach, które powodują nieprawidłową produkcję niektórych białek, co z kolei wiąże się z nieprawidłowym formowaniem i ruchem organelli komórkowych związanych z lizosomami. Do zmian powodujących zespół Hermanskiego-Pudlaka należy m.in. mutacja genu AP3B1.

OBJAWY:

Objawy mogą różnić się w zależności od przypadku i typu choroby, nie wszystkie symptomy są obecne u każdego chorego. Przy niektórych typach objawy widoczne są w pierwszych miesiącach życia, a przy innych w latach późniejszych.

• wydłużenie czasu krwawienia;
• albinizm oczno-skórny (bardzo jasna skóra, oczy i włosy);
• problemy ze wzrokiem;
• skłonność do siniaków i wybroczyn;
• problemy z oddychaniem;
• włóknienie płuc;
• problemy z sercem;
• problemy z nerkami;
• problemy z przewodem pokarmowym;
• neutropenia.

DIAGNOSTYKA:

• badanie krwi i stwierdzenie braku ziarnistości δ w płytkach krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA analizuje gen AP3B1;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Terapia obejmuje:

• leczenie objawowe;
• podawanie leków i suplementów.

Zespół HHH (hiperamonemia, hiperornitynemia, homocytrulinuria) to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Polega na występowaniu zaburzeń w cyklu mocznikowym. W organizmie znajduje się zwiększone stężenie amoniaku, co niekorzystnie wpływa m.in. na układ nerwowy.

INNE NAZWY: deficyt translokazy ornitynowej, zespół HHH – hiperamonemia, hiperornitynemia, homocytrulinemia, HHHS

ROZPOWSZECHNIENIE: brak danych

ŚMIERTELNOŚĆ: nieleczony zespół HHH może zagrażać życiu, zanotowano przypadki śmierci niedługo po urodzeniu

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacje w genach ADK i/lub SLC25A1, które powodują powodujące niedobór lub zmniejszoną aktywność enzymu translokazy ornitynowej mającego wpływ na cykl mocznikowy.

OBJAWY:

Objawy mogą bardzo się różnić w zależności od przypadku, nie wszystkie symptomy są obecne u każdego chorego. Co więcej, u każdego chorego pierwsze objawy mogą wystąpić w innym wieku. Czasami są widoczne zaraz po urodzeniu.

• wymioty;
• senność;
• brak apetytu;
• śpiączka;
• opóźnienie wzrostu i rozwoju;
• ataksja;
• problemy z nauką, głównie mówienia;
• upośledzenie.

DIAGNOSTYKA:

• badania poziomu amoniaku w moczu i krwi;
• badania genetyczne w kierunku mutacji powodujących chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Szybkie rozpoczęcie leczenia we wczesnym dzieciństwie jest szansą na zahamowanie objawów i zmniejszenie ryzyka nieodwracalnych zmian. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem protein;
• suplementację aminokwasami;
• podawanie leków.

Zespół Nijmegen jest rzadką chorobą genetyczną objawiającą się m.in. małogłowiem, charakterystycznym wyglądem twarzy, opóźnieniem rozwoju, obniżeniem odporności czy większą skłonnością do nowotworów. Nazwa choroby wzięła się od holenderskiego miasta Nijmegen, gdzie została opisana po raz pierwszy.

INNE NAZWY: NBS (ang. Nijmegen breakage syndrome)

ROZPOWSZECHNIENIE: Choroba prawdopodobnie występuje na całym świecie, znacznie częściej dotyczy jednak populacji zachodniosłowiańskiej. Występuje głównie w Polsce, Czechach i w Słowacji. Z tego też powodu zespół Nijmegen nazywany jest często „mutacją słowiańską”. Do tej pory odnotowano ok. 150 przypadków choroby.

ŚMIERTELNOŚĆ: śmiertelność jest duża. Przyczyną zgonu najczęściej jest nowotwór złośliwy (glejak, chłoniak, mięśniakomięsak, rdzeniak).

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalne recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe).

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY:

Przyczyną zespołu Nijmegen jest mutacja genu NBN. Koduje on nibrynę, białko odpowiedzialne za naprawę pęknięć w DNA. Zaburzenie procesu naprawy DNA zmienia strukturę chromosomów i sprzyja ich spontanicznym złamaniom. Skutkuje to m.in. częstszym występowaniem niektórych nowotworów.

Łamliwość chromosomów potęguje promieniowanie rentgenowskie, dlatego zespół Nijmegen jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonywania wszelkich badań z użyciem RTG.

OBJAWY:

Objawy zespołu Nijmegen mogą mieć różne nasilenie. Część z nich, np. małogłowie, widoczne są zaraz po narodzinach dziecka. Może ono mieć również charakterystyczne rysy twarzy – pochyłe czoło, małą żuchwę, zadarty nos, skośne ustawienie szpar powiekowych. U niektórych chorych stwierdzono również rozszczep wargi i/lub podniebienia, a także zrośnięcie nozdrzy tylnych. Oprócz tego u dzieci z zespołem Nijmegen stwierdza się:

• zaburzenia wzrastania;
• niepełnosprawność intelektualną;
• opóźnienie rozwoju mowy;
• przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników w przypadku kobiet;
• plamy café au lait
• bielactwo;
• deformację małżowin usznych;
• niedrożność odbytu;
• wady szkieletu, w tym klinodaktylię i syndaktylię;
• wrodzone anomalie nerek,
• wnętrostwo;
• przetokę cewki moczowej;
• niedobory odporności z nawracającymi infekcjami dróg oddechowych, które mogą zagrażać życiu dziecka;
• silną predyspozycję do nowotworów;
• rzadkie, cienkie i szybko siwiejące włosy.

Niektóre objawy zespołu Nijmegen, zwłaszcza dysmorfia twarzy, mogą stać się bardziej widoczne wraz z wiekiem.

DIAGNOSTYKA:

Rozpoznanie zespołu Nijmegen stawiane jest na podstawie:

• występujących u dziecka objawów klinicznych;
• wywiadu rodzinnego;
• badania genetycznego w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA.

LECZENIE:

Zespołu Nijmegen, jak każdej choroby genetycznej, nie leczy się przyczynowo. Ze względu na różnorodność objawów i problemów zdrowotnych dzieci z zespołem Nijmegen potrzebują wsparcia wielu specjalistów i stałej opieki lekarskiej.

Zwyrodnienie girlandowate siatkówki i naczyniówki to choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która powoduje stopniową utratę wzroku (aż do całkowitej). W jej przebiegu w organizmie występuje niedobór enzymu aminotransferazy ornitynowej, co skutkuje nadmiernym odkładaniem ornityny.

INNE NAZWY: niedobór aminotransferazy ornitynowej, deficyt aminotransferazy ornitynowej, deifyt OAT, atrofia Gyrata, HOGA

ROZPOWSZECHNIENIE: choroba bardzo rzadka (opisano ok. 200 przypadków), Finlandia – 1:50 000

ŚMIERTELNOŚĆ: najczęściej choroba nie zagraża życiu, jednak nieleczona prowadzi do ślepoty

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: autosomalnie recesywne (aby zachorować, obie kopie genu muszą być wadliwe)

PRZYCZYNY:

mutacja genetyczna w genie OAT, która powoduje niedobór lub zmniejszoną aktywność enzymu aminotransferazy ornitynowej. To wywołuje nadmierne odkładanie ornityny, a w konsekwencji zanikanie komórek siatkówki i naczyniówki w oczach.

OBJAWY:

Najczęściej objawy dotyczą tylko oczu i pojawiają się we wczesnym dzieciństwie. Objawy stopniowo pogarszają się – między 45. a 65. rokiem życia chory najczęściej całkowicie traci wzrok.

• krótkowzroczność;
• ślepota zmierzchowa;
• zaćma;
• problemy z widzeniem obwodowym;
• całkowita utrata wzroku.

U niektórych chorych mogą wystąpić też inne różnie nasilone objawy, które mogą być zmienne w czasie (związane ze wzrostem amoniaku we krwi). Tego typu symptomy najczęściej obecne są już w okresie noworodkowym.

• problemy z karmieniem;
• wymioty;
• drgawki;
• śpiączka;
• drętwienie mięśni;
• opóźnienie umysłowe.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• badanie poziomu aminokwasów we krwi i moczu;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

Wczesne wykrycie choroby i rozpoczęcie leczenia jest szansą na opóźnienie utraty wzorku. Terapia obejmuje:

• dietę z ograniczeniem białka;
• suplementację;
• nowoczesne leczenie (w trakcie badań, np. z wykorzystaniem komórek macierzystych).