NIEDOBORY KREATYNY

Kreatyna jest związkiem występującym głównie w mięśniach  potrzebnym do właściwego przechowywania i wykorzystywania energii. Zaburzenia metabolizmu kreatyny, w tym niedobory kreatyny oraz  zaburzenia transportu kreatyny mogą być spowodowane kilkoma mutacjami genetycznymi – w tym mutacją genów GATM, GAMT czy SLC6A8.

INNE NAZWY:

• mutacja genu GAMT –  niedobór metylotransferazy guanidinooctanu
• mutacja genu GATM – niedobór aminidynotransferazy glicyny, AGAT
• mutacja genu SLC6A8 – niedobór transportera kreatyny, niedobór transportera kreatyny związany z SLC6A8, zespół niedoboru kreatyny związany z chromosomem X, CRTR

ROZPOWSZECHNIENIE: Częstotliwość występowania poszczególnych mutacji jest różna. Generalnie są to jednak bardzo rzadkie zaburzenia.

• mutacja genu GAMT:  do tej pory opisano około 80 przypadków choroby, przy czym mniej więcej 1/3 chorych pochodzi z Portugalii.
• mutacja genu GATM: częstotliwość występowania tej mutacji jest nieznana. Do tej pory stwierdzono ją jedynie u kilku rodzin.
• mutacja genu SLC6A8: częstotliwość występowania tej mutacji jest nieznana. Do tej pory zidentyfikowano ją u ok. 150 osób.

SPOSÓB DZIEDZICZENIA: w większości przypadków choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Nieprawidłowości związane z transportem kreatyny (mutacje w obrębie genu SLC6A8) dziedziczone są w sposób sprzężony z płcią (chromosomem X) bądź powstają jako nowa mutacja (de novo). U chorego może wystąpić mozaicyzm, czyli sytuacja, kiedy gen jest wadliwy tylko w części komórek.

ŚMIERTELNOŚĆ: brak danych na ten temat. Wiadomo jedynie, że poprzez szybkie rozpoczęcie leczenia można zapobiec niepełnosprawności intelektualnej czy ruchowej u dziecka.

PRZYCZYNY:

Geny GAMT oraz GATM zawierają instrukcje do budowy enzymów uczestniczących w syntezie kreatyny w organizmie. Mutacje w obrębie tych genów powodują niedobór enzymów i osłabiają ich działanie. W efekcie proces syntezy kreatyny w organizmie zostaje zaburzony. Gen SLC6A8 odpowiada z kolei za transport kreatyny do komórek organizmu. Mutacja genu SLC6A8  zakłóca jednak ten proces, co skutkuje niedoborem kreatyny.

OBJAWY:

• mutacja genu GAMT: Niedobór metylotransferazy guanidinooctanu ma negatywny wpływ przede wszystkim na mózg i mięśnie. Brak wczesnego leczenia powoduje poważne problemy neurologiczne. U dziecka może pojawić się:

– niepełnosprawność intelektualna;

– opóźnienie rozwoju mowy;

– opóźnienie motoryki;

– napady padaczkowe;

– zaburzenia autystyczne;

– ruchy mimowolne/ tiki twarzy;

– obniżenie napięcia mięśniowego.

• mutacja genu GATM: Niedobór amidynotransferazy glicyny uszkadza przede wszystkim mózg. W przebiegu zaburzenia może wystąpić:

– niepełnosprawność intelektualna (w stopniu lekkim lub umiarkowanym);

– opóźnienie rozwoju mowy;

– opóźnienie motoryki (trudności w opanowani umiejętności siadania, chodzenia itp.);

– zaburzenia autystyczne;

– drgawki (zwłaszcza przy gorączce);

– zahamowanie wzrostu i nieprzybieranie na wadze;

– szybka męczliwość;

– obniżenie napięcia mięśniowego.

• mutacja genu SLC6A8: Niedobór aminidynotransferazy glicyny uszkadza przede wszystkim mózg dziecka. Do typowych objawów tego zaburzenia zalicza się:

– niepełnosprawność intelektualną (od lekkiej po ciężką);

– opóźnienie rozwoju mowy;

– zaburzenia zachowania (nadpobudliwość, zaburzenia autystyczne);

– zahamowanie wzrostu;

– opóźnienie rozwoju ruchowego;

– drgawki;

– szybką męczliwość.

U niewielkiej liczby dzieci z mutacją w genie SLC6A8 mogą też wystąpić dodatkowe objawy, takie jak:

– małogłowie;

– zaburzenia rytmu serca;

– szerokie czoło;

– niedorozwój środkowego piętra twarzy.

DIAGNOSTYKA:

• badania genetyczne w kierunku mutacji powodującej chorobę – test NOVA;
• analiza obecnych u dziecka objawów.

LECZENIE:

• doustna suplementacja kreatyny (monohydratami kreatyny);
• ograniczenie spożycia produktów z argininą (mutacja genu GAMT)
• suplementacja ornityną (mutacja genu GAMT).